BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)
•İlk hükümdar Selçuk Bey’dir.
•Devlet tam anlamıyla Selçuk Beyin torunları Tuğrul ve Çağrı tarafından Horasan’da kurulmuştur.
•Tuğrul ve Çağrı beyler l040 Dandanakan Savaşı ile Gaznelilerin Horasan bölgesindeki etkinliğine son vermişlerdir.
•1015 ve 1018 yıllarında Çağrı Bey tarafından Anadolu’ya keşif amaçlı seferler düzenlenmiştir.
•Anadolu’da yapılan ilk önemli Selçuklu-Bizans savaşı Pasinler Savaşı’dır (1048).
•Tuğrul Bey Bağdat seferi ile Şii Büveyhoğulları’nın baskısı altında kalan Abbasi halifesine yardıma gidilmiştir.
•Bu gelişme, Selçukluların İslam dünyasının siyasi lideri hâline gelmesine yol açmış, halife, Tuğrul Bey’e “Doğu’nun ve Batı’nın hükümdarı” ünvanını vermiştir.
•Türk kültürünün İslâm kültürüyle kaynaşması Büyük Selçuklular Döneminde hız kazanmıştır. Fakat resmi dil olarak Farsça’yı kullanmışlardır.
•Ani Kalesi fethedilince halife tarafından Alp Arslan’a “Ebulfeth” (fethin babası) unvanı verilmiştir.
•Alparslan Dönemi’nde 1071 Malazgirt Savaş ‘nda Bizanslılar mağlup edilmiştir.
Malazgirt Savaşının Sonuçları:
•Anadolu Türk yurdu olmaya başlamıştır.
•Bizans’ın İslâm dünyası üzerindeki baskısı son bulmuştur.
•Bizans’ın Anadolu’daki varlığı zarar görmüştür
•Avrupalılar tarafından, (1096-1270) Haçlı Seferleri‘nin düzenlenmesine ortam oluşmuştur.
•Türkiye Tarihi bu savaş sonunda başlamıştır.
•Anadolu’da Sultan Alparslan’ın komutanları tarafından, ilk Türk beylikleri kurulmuştur. (Danişmentliler, Mengücekliler, Saltuklular, Artuklular, Çaka Beyliği)
Diğer Gelişmeler
•Vezir Nizâm’ül Mülk ün girişimiyle Nizâmiye Medreseleri açılmıştır.
•Sultan Melikşah Dönemi’nde en parlak zamanını yaşayan devlet, imparatorluk özelliği kazanmıştır.
•Selçuluklarda Ikta Sistemi uygulanmış, böylece tarımsal üretimin sürekliliği ve askeri giderlerin karşılanması sağlanmıştır.
•Melikşah adına Ömer Hayyam tarafından güneş yılı esaslı Celâli Takvimi hazırlanmıştır.
•Sultan Melikşah Dönemi’nde. Hasan Sabbah önderliğinde başlayan batıni hareketi sonucunda Selçukluların siyasi istikrarı büyük zarar görmüştür.
•Melikşah’tan sonra imparatorluk yıkılma sürecine girmiş, 1141 Katvan Savaşında Karahitaylara (Moğollar) yenilmeleri yıkılışı hızlandırmıştır.
Batıniler:
•Bu dönemde bir sorun olarak Selçukluların karşısına çıktılar. Kuran ayetlerinin bilinen anlamlarının dışında görünmeyen anlamlarının da olduğunu ileri süren Batıniler, Hasan Sabbah tarafından teşkilatlandırılmıştır.
•Ayetleri kendi istekleri doğrultusunda yorumlayan bu örgüt, Türk devlet adamlarına suikastlar gerçekleştirerek Türk devletlerine oldukça büyük zararlar vermişlerdir.
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Nedenleri
•Devletin sınırlarının çok genişlemesi üzerine merkezi otoritenin tam olarak korunamaması
•Taht kavgalarının yaşanması
•Meliklerin (prens) eğitmeni olan atabeylerin bulundukları mevkii kullanarak bağımsız hareket etmeleri
•Yönetim kademelerinde daha çok İranlılara (Farslılar) görev verilerek Türkmenlerin küstürülmesi
•Batıni tarikatının devlet adamlarına yönelik suikast faaliyetlerinde bulunması
•Abbasi halifelerinin, eski güçlerine kavuşmak için gizlice Büyük Selçuklular aleyhine çalışmaları
Büyük Selçuklu Devleti’nden Ayrılan Devletler
Büyük Selçuklu Devleti’nin merkezî otoritesinin zayıflaması, daha önce Selçuklu yönetimine bağlı olan devletlerin bağımsızlıklarını ilan etmelerine yol açmıştır.
Bunlar:
•Anadolu Selçukluları
•Suriye Selçukluları
•Kirman (İran) Selçukluları
•Irak Selçukluları
•Horasan Selçukluları
Atabeylikler
Meliklerin yanında “atabey” adında devlet tecrübesine sahip kişiler bulundurulmuş, bunlar şehzadelerin yetiştirilmesinden sorumlu olmuştur. Atabeyler, merkezî otoritenin zayıfladığı dönemlerde şehzadeleri etkileri altına almış ve bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.
Bunlar:
•Şam Atabeyliği (Böriler)
•Musul Atabeyliği (Zengiler)
•Fars Atabeyliği (Salgurlular)
•Erbil Atabeyliği (Beg Teginoğulları)
•Azerbaycan Atabeyliği (İdenizoğulları)