Bu yazımızda güncel müfredata göre hazırladığımız 10. sınıf tarih dersi 6. ünitesi olan Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı soru- cevap çalışmasını paylaşıyoruz. 10. sınıf tarih soru cevap çalışmamız sayesinde ders kitabındaki çalışma sorularını rahatlıkla çözeceksiniz. 10. sınıf tarih yazılıya hazırlık çalışmamızdaki sorular sizleri 10. sınıf tarih yazılısına hazırlayacak. Tarih dersi 10. sınıf sorularımızı çözerek tyt tarih ve ayt tarih sınavlarında başarılı olacaksınız. Yeni tarih 10 ders kitabına uygun olarak hazırladığımız 10. sınıf tarih soruları aşağıdaki konuları kapsamaktadır.
10. Sınıf Tarih Dersi 6. Ünite: Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı
10.6.1. Topkapı Sarayı’nın devlet idaresinin yanı sıra devlet adamı yetiştirilmesinde ve şehir kültürünün gelişmesindeki rollerini analiz eder.
Topkapı Sarayı (Saray-ı Cedid, Yeni Saray) hangi padişah döneminde inşa edildi?
Fatih Sultan Mehmet
Topkapı Sarayı hangi bölümlerden oluşurdu?
Topkapı Sarayı; padişahın hizmetkârlarının bulunduğu enderun (iç saray), birun (dış saray) ile padişahın özel hayatını geçirdiği harem olmak üzere üç bölümden oluşuyordu.
Enderun’un (İç Saray) Osmanlı Devleti’ndeki işlevi hakkında bilgi veriniz.
Enderun devlet adamlarının yetiştirildiği okul konumundaydı.
Enderun Mektebine, devşirme sistemi ile savaşlarda esir alınan 8-10 yaş arasındaki çocuklar arasından boylu-poslu, ahlaklı ve zeki olanlar alınırdı.
Bunlar Edirne Sarayı, Galata Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı gibi saraylarda eğitim alır, Türk İslam âdet ve geleneklerine göre yetiştirilirdi. Aldıkları eğitim sonrasında yetenekli öğrenciler tespit edilerek saray üniversitesi niteliğinde olan Enderuna alınırlardı.
Enderun’da dinî, ilmî ve siyasi eğitim yanında saray protokollerini öğrenir, daha sonra devlet kademelerinde görev alırlardı.
Enderun’da hangi görevliler bulunurdu?
Has odabaşı: Has Oda’nın amiridir.
Silahdar ağa: Padişahın silahlarından sorumlu olan kişidir.
Çuhadar ağa: Padişahın kaftan ve kürklerine bakan görevlidir.
Rikabdar: Padişahın çizme ve ayakkabılarından sorumlu kişidir.
Tülbent ağası: Padişahın sarıklarını ve çamaşırlarını muhafaza eden kişidir.
Kapı ağası: Sarayın genel sorumlusu ve sarayda padişahın mutlak vekilidir.
Ak ağalar: Babüssade Kapısı’nı muhafaza ederler.
Topkapı Sarayı’nda dış anlamına gelen Birun’da hangi görevliler bulunurdu?
Osmanlı sarayı ve padişahın dış hizmetine bakan ve sarayda kalma mecburiyetinde olmayan; padişah hocası, hekimbaşı, göz hekimi, hünkâr imamı gibi ulemâ sınıfından olanlarla şehremini, darphane ve arpa eminleri gibi sivil görevlilere “Birun halkı” veya “Dış halkı” denirdi.
Bunların dışında Topkapı Sarayı’nda, Enderun dışında kalan emir-i âlem, kapıcılar kethüdası, çavuşbaşı, mir-i ahur, bostancı ve bunların emrindekiler birun görevlilerini oluştururlardı.
Topkapı sarayında cariyeler nasıl bir eğitim alırdı?
Devşirme sistemi ile hareme alınan cariyeler, kalfaların sıkı disiplini altında Müslüman adap ve terbiyesiyle yetiştirilir; okuma-yazma, dinî bilgiler, dikiş nakış, yeteneklerine göre musiki, sofra hizmetleri derslerini öğrenirlerdi.
Bu yönüyle harem aynı zamanda saray okulu niteliğindeydi.
Haremden sorumlu en yetkili kişiye harem ağası denirdi.
Divânıhümâyun nedir?
Padişahın başkanlığında birinci derecede devlet işlerini görüşmek üzere toplanılan divâna “Divânıhümâyun” adı verilirdi.
Divânıhümâyun hangi padişah döneminde kuruldu?
Orhan Bey Dönemi
Fatih Sultan Mehmet döneminde Divânıhümâyun’da nasıl bir değişikliğe gidildi?
Fatih’e kadar divâna hükümdarlar, Fatih’ten sonra vezir-i âzamlar başkanlık etti.
Divânıhümâyun’da yer alan görevlileri ve hangi sınıfta yer aldıklarını yazınız.
Seyfiye (Yönetici-asker): Vezir-i Azam (Sadrazam), Kubbealtı Vezirleri
İlmiye (Din ve ilim): Kazasker, Şeyhülislam
Kalemiye (Maliye, yazışma): Defterdar, Nişancı, Reisülküttab
Vezir-i âzam’ın (Sadrazam) görevleri nelerdir?
Padişahın mutlak vekili idi. Bundan dolayı padişahın mührünü de taşırdı.
Her türlü hükümet işlemlerini padişah adına onaylayarak resmileştirir idi.
Fatih Dönemi’nden itibaren Divân toplantılarına başkanlık eden vezir-i âzam, mülki ve askerî büyük makamlara atamalarda bulunurdu.
Padişah sefere katılmadığı takdirde “Serdar-ı Ekrem” unvanıyla ordunun başında sefere çıkardı.
Ayrıca başkentteki düzen ve yönetimden de sorumluydu.
Kazasker’in görevleri nelerdir?
Adalet işlerinden sorumludur.
Medrese işlerine bakar, kadı ve müderrislerin atamalarını yapardı.
Taşrada kadıların çözemediği davaları çözmeye çalışırdı.
Defterdar’ın görevleri nelerdir?
Mali alandaki tüm işlemlerden sorumlu idi.
Divânda iki defterdar bulunurdu.
Rumeli defterdarı baş defterdar olarak Anadolu defterdarından daha geniş yetkilere sahipti.
Baş defterdar yatırım, para basımı ile ilgili girişimleri ve hazırladığı bütçeyi önce sadrazama sunar, padişah onayı ile de uygulamaya koyardı.
Nişancı’nın görevleri nelerdir?
Divânda, padişah adına alınan her türlü ferman ve berata padişahın tuğrasını çekerdi.
Fethedilen bölgelerdeki arazileri tapu tahrir defterlerine kaydederdi.
Tevkiî ya da Tuğraî olarak da bilinirdi.
Kanuni Dönemi’nden itibaren, tımarların sisteminin düzenlenmesi ve dağıtılması görevi de nişancıya verildi.
Şeyhülislam’ın görevleri nelerdir?
Divânın asli üyesi olmayan şeyhülislam, gerekli görülen konularda Divâna çağrılır ve fikri alınırdı.
İlmiye sınıfının başı olarak en yüksek din görevlisi konumundaydı.
Divânda alınan kararların şeri hukuka uygun olup olmadığı yönünde karar verirdi.
Şeyhülislamın bu kararına da fetva denirdi.
Reisülküttap’ın görevleri nelerdir?
Divân-ı Hümâyun’un asli üyesi olmayan reisülküttaplar, Divân kâtiplerinin ve kalemlerinin şefi konumundaydılar.
XVII. yüzyıl sonlarına kadar nişancıya tabi olarak görev yaptılar.
Reisülküttapların görevleri,
Divânda kabul edilen fermanlara uygun olarak emirleri yazmak,
Padişah ve vezir-i âzama gelen mektupları tercüme ettirerek bunlara cevaplar hazırlamaktı.
Kaptanıderya’nın görevleri nelerdir?
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nden itibaren kaptanıderya da Divânın asıl üyesi olmuştur.
Denizcilik işlerinden sorumlu en büyük komutan sıfatındaydı.
Tersaneye ait işlere bakar, donanma ile ilgili çalışmaları yürütürdü.
Yeniçeri Ağası’nın görevleri nelerdir?
Askerî konularda gerek görüldüğü zaman Divâna çağrılırdı.
Kapıkulu askerlerinin her türlü sorununu Divâna iletirdi.
Aynı zamanda başkent İstanbul’un da güvenliğinden sorumluydu.
10.6.2. Osmanlı Devleti’nde merkezî otoriteyi güçlendirmeye yönelik düzenlemeleri analiz eder.
Osmanlı Devleti’nde merkezi yapıyı güçlendirmek I. Murad döneminde hakimiyet anlayışında ne gibi değişikliğe gidildi?
Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde diğer Türk İslam devletlerinde olduğu gibi “Ülke hanedanın malıdır.” anlayışı vardı.
Bu anlayış I. Murad Dönemi’nde “Ülke hükümdarın ve oğullarının malıdır.” anlayışına dönüştü. Böylece hâkimiyet bir sülaleden alınarak bir aileye mahsus kılındı.
Fatih Sultan Mehmed döneminde merkezi yapıyı güçlendirmek için neler yapıldı?
Fatih çıkardığı ‘’Fatih Kanunnâmesi’’ ile tahta çıkan hükümdarın kardeşlerini öldürebileceğini ilan etti.
Fatih’ten önce vezir-i âzamlık ve beylerbeyliği gibi önemli görevlere nüfuzlu Türkmen ailelerine mensup kişiler getiriliyordu.
Fatih, devşirme sisteminden yetişenleri vezir-i âzam, vezirlik, beylerbeylik gibi yüksek görevlere getirerek Osmanlı Devleti’nde mutlak gücün padişahta olduğu anlayışını yerleştirdi.
Fatih döneminden itibaren müsadere denilen sistem uygulanarak yüksek derecede görev yapanların ölümleri hâllerinde mallarına el konularak bunların hazineye intikal ettirilmesi sağlandı.
Fatih haremden evlenme geleneğini başlattı.
Nasihatnâme ve siyasetnâmelerin içeriğinde neler yer alırdı?
Nasihatnâme ve siyasetnâmeler, devlet yönetimiyle ilgili, devlet idarecilerine ve devlet adamlarına idarecilik ilim ve sanatına dair bilgiler veren, onlara pratik tavsiyelerde bulunan siyasi ve ahlaki içerikli eserlerdir.
Osmanlı Devleti’nde, padişahın erkek çocuklarına ne denirdi?
Şehzade
Osmanlı Devleti’ndeki “sancağa çıkma” uygulaması hakkında bilgi veriniz.
Şehzadeler, gelecekte hükümdar adayı olmaları vesilesiyle gerekli beceri ve tecrübeyi almaları için kendilerine yardımcı olarak atanan lalalar nezaretinde sancaklara çıkarılırlardı.
Sancağa çıkma yaşı genelde on beş idi.
Osmanlı Devleti’nde, İzmit, Bursa, Kefe, Konya, Kastamonu, Kütahya, Manisa ve Amasya gibi şehirler önemli şehzade sancaklarıydı.
Şehzadeler görev yaptıkları sancaklarında zeamet ve tımar dirlikleri dağıtabilir, resmî belge ve yazışmalara kendi tuğralarını çekebilirlerdi.
Çelebi Sultan kime denir?
Sancakta bulunan şehzadelere “Çelebi Sultan” denirdi.
II. Selim Dönemi’nden itibaren şehzadelerin sancaklara çıkma yönteminde ne gibi değişiklikler yapıldı?
II. Selim Dönemi’nden itibaren şehzadelerin sancaklara çıkma yönteminde sadece büyük ve hükümdar adayı olan şehzadenin sancağa çıkmasına karar verildi ve sadece Manisa şehri şehzade sancağı olarak belirlendi.
Sancak usulüyle tahta çıkan son padişah kimdir?
III. Mehmet‘tir.