Uygur Devleti: Tarihi, Özellikleri ve Kültürel Mirası
Uygurlar, Orta Asya’da köklü bir geçmişe sahip Türk topluluğudur. Uygur Devleti, 745 yılında Orta Asya’da kurulmuş olan bir Türk devletidir. Bu devlet, yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olarak büyük bir öneme sahiptir. Bu makalede, ilk defa din değiştiren Türk devleti olan Uygurlar hakkında bilgi vereceğiz.
Uygur Devleti’nin Kökeni ve Önemi
Uygur Devleti, Orta Asya’da 745-840 yılları arasında varlık gösteren önemli bir Türk devletidir. Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan olan devletin başkenti Karabalgasun’dur. Uygur Devleti, Türk tarihinde göçebe yaşamdan görünüşte hayata geçen ilk devlet olması, tarım ve ticaret faaliyetleriyle öne çıkması, yazılı eserlerin artması ve Uygur Alfabesi’nin kullanılması gibi önemli gelişmelere sahiptir. Ayrıca Uygur Devleti, Maniheizm ve Budizm dinlerinden etkilenmiş ve Çinlilerle yakın ilişkiler kurmuştur.
Köken ve Erken Dönem:
Uygurların kökeni hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte, Hunlar ve Göktürkler ile akraba oldukları düşünülmektedir. İlk olarak MÖ 5. yüzyılda Orhun Nehri civarında ortaya çıkmışlardır. Göktürk Devleti’nin zayıflamasıyla birlikte bağımsızlıklarını kazandılar ve 745 yılında Kutluğ Bilge Kül Kağan önderliğinde Uygur Kağanlığı’nı kurdular.
Yazılı Eserler ve Kültürel Gelişim
Uygur Devleti döneminde yazılı eserler oldukça artmıştır. Göktürk Devleti’nin yıkılmasının ardından aynı coğrafyada kurulan Uygurlar, bozkır geleneğini sürdürmeye devam etmişlerdir. Aynı zamanda Budizm ve Maniheizm dinlerinden de etkilenmişlerdir. Bu sebeple Türk kültür yapısında da büyük değişiklikler yaşanmıştır. Uygur alfabesi kullanılmış ve bu alfabenin kullanımı, yazılı kültürün gelişimine katkı sağlamıştır.
Şehir Devletleri ve Mimari Katkılar
Uygurlar, şehir kuran ilk Türk devletlerindendir. Bu şehirlere Beşbalık adı verilmiştir. Ayrıca, matbaa ve kağıdı Çin’den alarak Türk mimarisine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Beşbalık, Uygur Devleti’nin başkenti olarak da bilinir ve mimari açıdan önemli eserlere sahiptir.
Uygur Devleti’nin Yıkılışı ve Sonrası
Uygurlar, ilk kez din değiştiren Türk koludur. Göktürk Devleti döneminde Tengricilik dinini benimsemiş olan Uygurlar, Maniheizm dinini kabul etmişlerdir. Ancak Maniheizm dinini benimsedikten sonra savaşçı özelliklerini kaybetmeye başlamışlar ve dış tehlikelere karşı savunmasız hale gelmişlerdir. Uygur Devleti, Kırgızların saldırısından sonra zayıflamış ve 840 yılında yıkılmıştır.
Dağılma ve Göçler:
Kağanlığın yıkılmasından sonra Uygurlar farklı bölgelere göç etmek zorunda kaldılar. Bir grup batıya göçerek Beşbalık, Turfan ve Kaşgar gibi şehirlerde yerleştiler. Diğer bir grup ise Çin’e göç etti ve Kansu bölgesinde Sarı Uygurlar olarak tanındılar.
Doğu Türkistan’da Uygurlar:
Göç eden Uygurlar, Doğu Türkistan’da varlıklarını sürdürdüler. 19. yüzyılda Yâkub Bey önderliğinde Çin’e karşı bir isyan başlattılar ve kısa süreli bir bağımsızlık elde ettiler. 1949 yılında Doğu Türkistan’ın Çin’e bağlanmasıyla birlikte Uygurlar Çin yönetimi altına girdiler.
Günümüzdeki Uygurlar:
Uygurlar, günümüzde Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde yaşamaktadırlar. Yaklaşık 20 milyon nüfusa sahip olan Uygurlar, kendi dillerini ve kültürlerini korumaya çalışmaktadır.