1. ÜNİTE:
DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ (1595-1774)
11.1.1. 1595-1700 yılları
arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve
haritalar üzerinde gösterir.
II. Viyana Kuşatması, Bucaş
Antlaşması, Zitvatorok Antlaşması, Kasr-ı Şirin Antlaşması, Karlofça Antlaşması
Yukarıdaki 1595-1700 yılları
arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri kronolojik olarak
sıralayınız.
1606 Zitvatorok Antlaşması
1672 Bucaş Antlaşması
1683 II. Viyana Kuşatması
1699 Karlofça Antlaşması
11.1.2. XVII. yüzyılda değişen
siyasi rekabet içerisinde Osmanlı Devleti’nin izlediği politikaları açıklar.
XVII. Yüzyılda Osmanlı
Devleti’nin stratejik rakipleri kimlerdir?
Safeviler (İran), Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik ve
Malta. (VARİLİM)
Mütekabiliyet nedir?
Milletlerarası hukukun temel prensiplerinden biridir. Genel
olarak devletlerin birbirleriyle eşit egemenlik haklarına sahip olması demektir.
Kısacası eşitlik, denklik anlamındadır.
Kanuni döneminde Avusturya
ile imzalanan 1533 İstanbul Antlaşması’nın mütekabiliyet anlayışına ters olan
maddesi hangisidir?
Avusturya arşidükü (kralı) Osmanlı sadrazamına denk sayılır.
Osmanlı Devleti-Avusturya
arasında yapılan 1533 İstanbul Antlaşması 1606 Zitvatorok Antlaşması’nın
maddelerini mütekabiliyet açısından karşılaştırınız.
1533 İstanbul Antlaşması ile;
Avusturya arşidükü (kralı) Osmanlı sadrazamına denk sayıldı.
Avusturya, her yıl Osmanlı Devleti’ne otuz bin altın vergi
ödeyecek.
1606 Zitvatorok Antlaşması ile;
Avusturya arşidükü, protokol bakımından Osmanlı padişahına
denk sayıldı.
Avusturya’nın her yıl Osmanlı Devleti’ne ödemek zorunda
olduğu yıllık vergi kaldırıldı. Ancak Avusturya savaş tazminatı ödedi.
Avusturya arşidükünün Osmanlı padişahına denk sayılması siyasi
üstünlüğün kaybına neden oldu. Bu durum aynı zamanda iki ülkenin diplomaside mütekabiliyet
esaslarına göre eşit oldukları anlamına gelir.
XVII. Yüzyıl Osmanlı-Lehistan
mücadelesinin temel nedenleri nelerdir?
Ukrayna ve Eflâk-Boğdan üzerinde hakimiyet kurmak.
Lehistan’ın Osmanlı Devleti’nin Baltık Denizi’ne
ulaşabileceği geçiş koridoru üzerinde bulunması.
II. Osman zamanında Lehistan
ile 9 Ekim 1621’de imzalana Hotin Antlaşması’nın maddelerini yazınız.
Hotin Kalesi, Osmanlı Devleti’ne bağlı olan Boğdan’a
bırakıldı.
Dinyester Nehri iki ülke arasında sınır sayıldı.
14 yaşında Osmanlı tahtına
geçen ve Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak isteyince öldürülen padişah kimdir?
Sultan II. Osman (Genç), saltanatı: 1618-1622
Sultan IV. Mehmed döneminde
18-23 Ekim 1672’de Lehistan ile imzalanan Bucaş Antlaşması’nın önemini yazınız.
Podolya Osmanlı Devleti’ne bırakıldı.
Osmanlı Devleti’nin batıda toprak kazandığı son antlaşma.
Osmanlı Devleti batıda en geniş sınırlarına ulaştı.
III. Murat Dönemi’nde
Safeviler ile imzalana 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’nın önemini yazınız.
Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlarına ulaşmıştı.
17. Yüzyılda Safeviler ile
Osmanlı Devleti arasında imzalanan önemli antlaşmalar nelerdir?
1612 Nasuh Paşa Antlaşması
1618 Serav Antlaşması
1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması
Osmanlı Devleti’nin doğuda
ilk toprak kaybettiği antlaşma hangisidir?
1612 Nasuh Paşa Antlaşması. Bu antlaşma ile Ferhat Paşa
Antlaşması’nda Safevi Devleti’nden alınmış olan yerler geri verildi
Günümüzde geçerliliğini
koruyan Türkiye-İran sınırı Safeviler ile yapılan hangi antlaşma ile ilk defa
çizilmiştir?
IV. Murat Dönemi’nde imzalanan 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması
Sultan IV. Mehmet Dönemi’nde,
Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa tarafından 1669 yılında alınan Girit’in kuşatması
24 yıl sürdü. Bu durumun temel nedeni nedir?
Osmanlı donanmasının eski gücünde olmaması Girit’in
alınmasını zorlaştırmıştır.
Osmanlı Devleti ile Ruslar
arasında imzalanan ilk antlaşma nedir?
1681 Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması
Avusturya ile imzalana 1664
Vasvar Antlaşması’nın maddeleri nelerdir?
Uyvar ve Neograd Kaleleri Osmanlı Devleti’nin olacak.
Avusturya Erdel’in iç işlerine karışmayacak.
Avusturya, 200 bin kuruş savaş
tazminatı ödeyecek.
IV. Mehmet döneminde 1683 II.
Viyana Kuşatmasında başarılı olamayan ve idam edilen Osmanlı sadrazamı kimdir?
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
1683 II. Viyana Kuşatması
sonrası Türkleri Avrupa’dan atmak amacıyla oluşturulan Kutsal İttifak’ta hangi
devletler vardı?
Venedik, Avusturya, Rusya, Lehistan ve Malta
Kutsal
İttifak devletleri ile yapılan savaş sonrası imzalanan 1699 Karlofça Antlaşması sonrası Osmanlı
Devleti nereleri kaybetti?
Temeşvar (Banat) hariç, bütün Macaristan ve Erdel Avusturya’ya
verildi.
Ukrayna ve Podolya Lehistan’a verildi.
Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere verildi.
Kutsal İttifak devletleri ile yapılan savaş sonrası 1700
İstanbul Antlaşması ile Rusya hangi kazanımları elde etti?
Azak Kalesi Rusya’ya bırakıldı
Rusya İstanbul’da daimî elçi bulundurma hakkı elde etti.
1699 Karlofça Antlaşması’nı Osmanlı Devleti
açısından değerlendiriniz
Osmanlı Devleti ilk kez müzakere ederek bir antlaşma imzaladı.
Eski antlaşmalarda Şartları Osmanlı belirliyordu.
Osmanlı Devleti ilk kez masabaşı diplomasi ile tanıştı.
Osmanlı Devleti, tarihinde ilk kez bir antlaşma için arabulucu
kullanmak zorunda kaldı. (İngiltere ve Hollanda)
Macaristan’daki Türk hâkimiyeti Temeşvar hariç sona erdi.
Avrupa Devleti ile aynı anda savaşacak güce sahip olmayan Osmanlı Devleti
konjonktürel ittifaklar kurdu.
Osmanlı dış siyasetinde etkin bir konumda olan Fransa’nın yerini
İngiltere ve Hollanda almaya başladı.
“Ehl-i kalem” unsurlar “ehl-i silah” unsurlara göre ön plana
çıkmaya başladı.
11.1.3. Denizcilik faaliyetlerinin içdenizlerden
okyanuslara taşınmasının dünya siyasetine ve ticaretine etkilerini analiz eder.
Coğrafi Keşiflerin başlamasında neler etkili oldu?
Avrupa’da pusulanın kullanılması
Yeni gemi yapım tekniklerinin öğrenilmesi
Avrupalıların Doğu’nun zenginliklerine ulaşma isteği
Coğrafi Keşiflerin sonuçları
nelerdir?
Yeni kıtalar ve ticaret yolları keşfedildi.
Ticarette iç denizler önemini kaybetti. Okyanuslar önem
kazandı.
Sömürgecilik faaliyetleri hız kazandı.
Sömürgecilikte İspanya ve Portekiz gibi ülkeler ön plana
çıktı.
Değerli madenler Avrupa’ya taşındı.
Afrika kıtasının etrafını
Ümit Burnu yoluyla dolanıp Hindistan’a giden doğu yolunu keşfeden millet
kimlerdir?
Portekizliler (Ümit
Burnu’nu Bartolomeu Dias keşfetti)
Çin’e, Avrupa’dan giden ilk
ticari ve diplomatik elçileri gönderen millet kimdir?
Portekizliler
1580’de kurdukları Levant
Company’i (Livınt Kampani-Doğu Akdeniz Ticaret Şirketi) sayesinde deniz
ticaretinde adeta tekel hâline gelen devlet hangisidir?
İngiltere
‘’Üzerinde güneş batmayan
imparatorluk” unvanına sahip olan ülke hangisidir?
İngiltere
Sıcak denizlere inmeyi
amaçlayan hangi ülke Osmanlı topraklarına göz dikmiştir?
Rusya
XVIII. yüzyılda Karadeniz’de
Osmanlı hâkimiyetini zayıflatan gelişmeler nelerdir?
1700 – İstanbul Antlaşması: Azak Kalesi Rusya’ya bırakıldı.
Böylece Rusya ilk kez
Karadeniz’e inme fırsatı elde etti.
1720 – Osmanlı-Rus Ticaret Antlaşması: Rus tüccarlar, ilk
defa, Osmanlı topraklarında serbest ticaret hakkını elde etti.
1770 – Çeşme Baskını: 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında,
Ruslar Çeşme’de bulunan Osmanlı donanmasını yaktı.
1774 – Küçük Kaynarca Antlaşması: Kırım bağımsız oldu.
Karadeniz Türk denizi olma özelliğini kaybetti. Rus tüccarlar, ilk defa kendi
gemileri ile Karadeniz ve Akdeniz’de ticaret yapabilme ile Boğazlardan geçiş
serbestliği de elde ettiler.
1783 – Osmanlı-Rus Ticaret Antlaşması: Rus tüccarlar,
İngiliz ve Fransız tüccarlar ile aynı haklara sahip olacak ve Osmanlı Devleti’ne
%3 gümrük vergisi verecekti.
1792 – Yaş Antlaşması: Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya ait
olduğunu kabul etti.
Akdeniz’de Osmanlı hâkimiyeti
güçlendiren gelişmeler nelerdir?
Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde, Mısır’ın Osmanlı hâkimiyetine
girmesi,
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde Rodos’un fethi ve Preveze
Deniz Savaşı sonrasında Akdeniz âdeta bir Türk denizi hâline geldi.
Sultan II. Selim Dönemi’nde Kıbrıs’ın, Sultan IV. Mehmet
Dönemi’nde ise Girit’in fethi
Akdeniz’de Osmanlı hâkimiyeti zayıflatan gelişmeler
nelerdir?
Coğrafi Keşifler: Coğrafi Keşifler sonucunda Akdeniz
limanları önemini kaybederken Atlas Okyanusu’ndaki birçok liman önem kazandı.
1571 – İnebahtı Deniz Savaşı: Kıbrıs’ın Osmanlı Devleti
tarafından fethi sonrası Avrupa devletleri, İnebahtı mevkisinde yapılan savaşta
yaklaşık üç yüz parçalık Osmanlı donanmasını yaktı. Osmanlı Devleti bu savaşta
kaybettiği yetenekli leventlerin yerini dolduramadı.
Kapitülasyonlar: Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak
isteyen Osmanlı Devleti, bazı Avrupa ülkelerine kapitülasyonlar verdi. Ancak bu
durum Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki etkinliklerinin
artmasına, düşük gümrük vergileri yüzünden Osmanlı pazarlarına hâkim olmalarına
ve Akdeniz’deki etkinliklerinin Osmanlı aleyhine gelişmesine neden oldu.
Bazı Avrupalı Devletlerin Akdeniz’e Yönelik Yayılmacı
Politikaları: XVII. yüzyılda İngiltere, Fransa ve Hollanda gibi ülkeler
denizcilik alanında önemli gelişmeler gösterdiler.
Osmanlı Devleti hangi
dönemlerde hangi tür gemiler kullandı?
Kuruluşundan XVII. yüzyılın ikinci yarısına kürekli gemiler
(çektiri veya kadırga) kullandı.
XVII. yüzyılın ikinci yarısından XIX.
yüzyılın ortalarına kadar yelkenli gemiler (kalyon) kullandılar.
XIX. yüzyılın ortasından son dönemlerine kadar geçen sürede
buharlı gemiler kullandılar.
Osmanlı Devleti’nde Garp
Ocakları olarak adlandırılan eyaletler nerelerdir?
Cezayir, Tunus, Trablusgarp
XVIII. Yüzyılda Osmanlı
Devleti’nin genel politikası hakkında bilgi veriniz.
XVIII. yüzyıl başlarında, kaybettiği yerleri geri almak
amacıyla Avusturya, Rusya, Venedik gibi ülkelerle savaştı.
Kaybettiği toprakları geri alamayacağını anlayınca savunma
politikasına ağırlık verdi. Avrupa’ya karşı kendini üstün görme tutumunu
değiştirdi.
Avrupa’daki gelişmeleri daha yakından izlemeye başladı.
Elindeki mevcut toprakları koruyabilmek için Avrupalı
devletlerin kendi aralarındaki çıkar çatışmalarından yararlanmak istedi.
Avrupalı devletlere birtakım ekonomik imtiyazlar tanıdı veya
var olan imtiyazları genişletti.
Değişim ve diplomasi hız kazandı.
11.1.4. 1700-1774 yılları
arasındaki süreçte Osmanlı Devleti’nin diğer devletlerle yürüttüğü rekabeti ve
bu rekabette uyguladığı stratejileri analiz eder.
1703 Edirne Olayı hakkında
bilgi veriniz.
Karlofça Antlaşması’nın imzalanmasından sonra Padişahı
Sultan II. Mustafa, devlet işlerinden uzaklaşarak zamanının büyük bir bölümünü
Edirne’de geçirmeye başladı.
Padişahın Edirne’yi yeniden başkent yapacağı yönünde
söylentiler ortaya çıktı.
Yeniçeriler büyük bir isyan çıkararak Sultan II. Mustafa’yı
tahttan indirip yerine Sultan
III. Ahmet’i tahta çıkardılar.
Osmanlı Devleti ile Rusya
arasındaki ilk dostluk antlaşması hangisidir?
İran’ın Kafkasya’daki topraklarını kendi aralarında paylaştıkları
1724 İstanbul Antlaşması.
1746 yılında İran ile
imzalanana hangi antlaşma ile Kasr-ı Şirin Antlaşmasının maddeleri genel olarak
kabul edildi?
1746 Kerden Antlaşması
1718 Pasarofça Antlaşması’nın
maddeleri nelerdir?
Mora Yarımadası Osmanlı Devleti’nde kaldı.
Kuzey Sırbistan, Belgrad, Banat ve Eflâk’ın batısı
Avusturya’ya bırakıldı.
1711 Osmanlı- Rus savaşının
temel nedeni nedir?
İsveç ile Rusya arasında 1709 yılında başlayan savaşta,
İsveç Kralı XII. Şarl, I. Petro ile yaptığı Poltova Savaşı’nı kaybederek Osmanlı
topraklarına sığınması ve Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya savaş ilan etmesi.
1711 Prut Savaşı sırasında
Osmanlı Padişahı ve sadrazamı kimlerdi?
Osmanlı padişahı Sultan III. Ahmet,
Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa
1711 Prut Antlaşması’nın
maddeleri nelerdir?
Azak Kalesi Osmanlı Devleti’ne geri verildi.
Rusya, İstanbul’da elçi bulunduramayacak.
Rusya, Lehistan’ın iç işlerine karışmayacak.
İsveç Kralı XII. Şarl ülkesine serbestçe dönebilecek.
1739 Belgrat Antlaşması
hakkında bilgi veriniz.
Osmanlı Devleti’nin Avusturya ve Rusya ile yaptığı savaşları
kazanması üzerine Fransa’nın arabuluculuğu ile Belgrat Antlaşmaları imzalandı.
I. Mahmut zamanında imzalanan bu antlaşma ile Avusturya, 1718
Pasarofça Antlaşması ile aldığı Belgrad’ı Osmanlı Devleti’ne geri verdi.
Rusya ile de ikinci bir Belgrat antlaşması imzalandı. Bu
antlaşmaya göre:
Rusya, savaşta aldığı yerleri geri verecek, Karadeniz’de
savaş ve ticaret gemisi bulundurmayacaktı.
Azak Kalesi, yıkılması koşuluyla Rusya’ya bırakılacak.
Bu antlaşmalar sonrası Fransa’ya tanınan kapitülasyonlar
sürekli hâle getirildi.
1774 Küçük Kaynarca
Antlaşması’nın maddelerini yazınız.
Kırım’a bağımsızlık olacak.
Kırım dinî açıdan Osmanlı halifesine bağlı olacak.
Rus ticaret gemileri Karadeniz ve Akdeniz’de serbestçe
dolaşabilecek.
Rusya, İstanbul’da elçi bulundurabilecek.
Rusya, kapitülasyonlardan yararlanacak.
Rusya, Osmanlı yönetimindeki Ortodoksların haklarını
koruyabilecek.
Rusya, bu savaşta ele geçirdiği Eflâk, Boğdan ve
Besarabya’yı geri verecek.
Osmanlı Devleti savaş tazminatı ödeyecek.
2. ÜNİTE: DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI
11.2.1. Avrupa düşüncesinde
meydana gelen değişimleri ve bunların etkilerini analiz eder.
Kavimler Göçü sonrası
Avrupa’da ortaya çıkan Feodal sistem hakkında bilgi veriniz.
Kavimler Göçü sonrasında başlayan karışıklıkların etkisiyle
halkın büyük bir kısmı hayatını devam ettirebilmek için büyük şato veya
kalelere sahip feodal derebeylerinin himayesine girdi. Feodal sistemde halkı
himaye eden derebeylerine “süzeren”, himaye edilen halka ise “vassal” denildi.
Bu ilişkiye göre vassal, süzerene bir bağlılık yemini ediyor; süzeren de
kendisine destek çıkan vassalına, toprağının bir bölümünü verebiliyordu. Bu
yüzden feodal düzende derebeyleri, topraklarında yaşayan insanların üzerinde
mutlak haklara sahip olmuşlardı. Feodal sistemde, her derebeyinin kendine ait
toprağı, silahı, gücü ve kanunları vardı. Derebeylik sistemi Orta Çağ boyunca
Avrupa’nın siyasi simgesiydi.
Katolik Kilisesi’nin bilimsel
araştırmalara karşı tavır takınması; Orta Çağ Avrupa’sında hangi düşünce
anlayışının ortaya çıkmasına neden oldu?
Skolastik düşünce
Endüljans, Aforoz, Enterdi ve
Engizisyon terimlerini kısaca açıklayınız.
Endüljans: Orta Çağ Avrupa’sında papanın sattığı günah
çıkarma, af belgesi.
Aforoz: Hristiyanlıkta kilise tarafından verilen “dinden
çıkarma” cezası.
Enterdi: Papanın, Hristiyan bir ülkeyi halkı ile birlikte
dinî hizmetlerden mahrum bırakması.
Engizisyon: Katolik Kilisesi’ne bağlı dinî mahkeme.
Rönesans nedir?
Kelime anlamı, yeniden doğuştur. Rönesans; XV. yüzyıl
sonlarında, önce İtalya’da başlayıp daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayılan
ve edebiyat, resim, müzik, bilim alanlarında görülen yenilik ve gelişmelere
denir. Rönesans aynı zamanda din temelli baskıcı düşünceye ve Katolik
Kilisesi’ne bir başkaldırı niteliğindedir.
Rönesans’ın ortaya çıkmasının
nedenleri nelerdir?
İslam kültür ve medeniyetinden etkilenen Avrupalıların, Eski
Yunan ve Roma medeniyetine ait eserleri incelemeleri.
İstanbul’un fethi sonrası bazı bilim insanlarının İtalya’ya
giderek bilimsel faaliyetleri burada devam ettirmeleri.
Matbaanın kullanılmasıyla eski dönemlere ait sanat ve bilim
eserlerinin çoğaltılması, okuryazar oranının artması.
Coğrafi Keşifler sonucu zenginleşen burjuva sınıfının
sanatçıları koruması ve desteklemesi.
Rönesans’ın sonuçları
nelerdir?
Avrupalılar bilim, resim, mimari, edebiyat gibi alanlar
gelişti.
Skolastik düşünce büyük ölçüde yıkıldı.
Deney ve gözleme dayalı pozitif düşünce ön plana çıktı.
İnsana değer veren hümanist düşünce yaygınlaştı.
Katolik Kilisesi’ne olan güven temelden sarsıldı. Bu durum
Reform hareketlerinin başlamasına neden oldu.
Bilimdeki gelişmeler, endüstrinin gelişmesine ortam
hazırladı.
Rönesans hareketleri Avrupa dışında yayılma alanı bulamadı.
Özellikle Osmanlı Devleti XIV ve XV. yüzyıllarda Avrupa’daki Rönesans
hareketlerinden etkilenmedi.
Machiavelli (Makyavel)
hakkında bilgi veriniz.
1469-1527 yılları arası yaşadı. “Hükümdar (Prens)” adlı
eserinde İtalya’da siyasi birliğin ancak güçlü bir hükümdarla sağlanabileceği
fikrini savundu. Ona göre “Hükümdarın önünde onu sınırlayacak hiçbir engel
olmamalıdır.”. Yine aynı eserinde bir kişinin hiçbir etik, ahlak veya hukuk
kuralı olmadan tek başına nasıl iktidar hâline gelebileceğinden bahsetti.
Hayatının sonuna kadar İtalya’nın birliği için mücadele etti.
Thomas Moore (Tamıs Mur)
hakkında bilgi veriniz.
1478-1535 yılları arası yaşadı. İngiliz devlet adamı,
hukukçu ve Rönesans Dönemi hümanist yazarlarındandır. 1518 yılında İngiliz
tarih yazıcılığının ilk başyapıtı olarak kabul edilen “History of King Richard
III” [Histori of King Riçırd III (Kral III. Richard’ın Tarihi)] adlı kitabını
yayımladı. 1516 yılında ise meşhur “Utopia” (Ütopya) adlı eserini tamamladı. Bu
eserinde özel mülkün bulunmadığı, altına önem verilmeyen, her şeyin
paylaşıldığı ve hükümdar kavramının bilinmediği sınıfsız bir dünya tasvir etti.
Thomas Moore bu düşüncelerinin yanında zorunlu olmadıkça savaşlardan
kaçınılması, kadın erkek eşitliği, çalışma saatlerinin düzenlenmesi, eğitim
sisteminin parasız ve zorunlu olması, sağlık hizmetlerinin devletçe yerine
getirilmesi; hasta, yaşlı ve düşkünlerin devlet tarafından korunması gibi
fikirleri savundu.
Jean Jacques Rousseau (Jan
Jak Russo) hakkında bilgi veriniz.
1712-1778 yılları arası yaşamıştır. XVIII. yüzyıl Fransız
düşünürü Rousseau, millî egemenlik düşüncesini ortaya atan ilk isimdir. Fransız
İhtilali’nin çıkmasında etkili olmuştur. “Toplumsal Sözleşme” adlı eserinde
özellikle yurttaşlık bilincini, ortak düşünceyi, halkı, devleti oluşturan bir
toplum sözleşmesini ve bu sözleşmeye her ferdin dâhil olması gerektiğini
vurgulamıştır.
Reform hareketi nedir?
Reform ilk olarak Almanya’da Katolik kilisesinin halkı
sömürmesine karşı başlayan harekettir. Almanya’da Reform hareketlerinin önderi
Wittenberg Üniversitesinde din bilgini olan Martin Luther’dir. Luther
taraftarlarına “Protestan” adı verildi.
Protestanlara inanç
serbestliği tanıyan ilk antlaşma hangisidir?
Ogsburg Antlaşması (1555).
Reform hareketlerinin
sonuçları nelerdir?
Avrupa’da mezhep birliği bozuldu.
Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm gibi yeni mezhepler
ortaya çıktı.
Katolik Kilisesi’ne duyulan güven azaldı.
Protestanlığı kabul eden ülkelerde kilisenin malları elinden
alındı.
Kilise ve din
adamlarının toplum üzerindeki dinî ve siyasi baskıları kalktı.
Okullar kilisenin elinden alınarak laik eğitim anlayışı
yaygınlaştırıldı.
Krallar ve prensler din işlerinin mutlak hâkimi oldular.
Sekülerleşme kavramı hakkında
bilgi veriniz
TDK, sekülerizm kavramına karşılık olarak dünyacılık
sözcüğünü önermiştir. Sekülerleşme, ister kişisel inanç anlamında, ister
kurumsal pratikler veya siyasi oterite anlamında olsun kutsal olanın bilimsel
olana boyun eğmesidir.
Sekülerleşme, XVII. yüzyıl sonrasında Protestanlığı
benimseyen ülkelerde devlet ve kilise hukukunun ayrımı anlamında da kullanıldı.
Coğrafi keşifler sonrası
Avrupa’da hangi sınıf ön plana çıktı?
Bu dönemde ticari faaliyetler sonucunda zenginleşen burjuva
sınıfı imtiyazlı bir konuma sahip oldu.
Merkantilizm nedir?
Coğrafi Keşifler sonrası Avrupa’da “merkantilizm” adı
verilen ekonomik sistem ortaya çıktı. Ülkelerin güç ve zenginliğinin sahip
oldukları değerli madenlerle ölçülebileceği fikrine dayalı bu ekonomik anlayış
doğrultusunda pek çok Avrupa devleti iç ve dış ticarete yöneldi.
Merkantilist anlayış sonucu Avrupalı devletler üretim ve
ihracatı artırabilmek için birçok atölye kurdular. Bu dönemde teknolojik
gelişmelere bağlı olarak tarımda insan gücüne ihtiyacın azalması, ulaşım
imkânlarının gelişmesi, kentlerde sağlık merkezlerinin kurulması gibi etkenler
de köylerden kentlere göçün hızlanmasına neden oldu.
11.2.1. Avrupa düşüncesinde meydana
gelen değişimleri ve bunların etkilerini analiz eder.
1618 ile 1648 yılları arası
gerçekleşen 30 Yıl savaşları hangi taraflar arasında gerçekleşti?
Katolik Birliği; Bazı Alman prenslikleri, Avusturya,
Roma-Germen İmparatorluğu ve İspanya
Protestanlar: Bazı Alman prenslikler, Hollanda, İngiltere,
Fransa, Danimarka ve İsveç de bu gruba katıldı.
30 Yıl Savaşları sonrası
imzalanan 1648 Westphalia Barışı hakkında bilgi veriniz.
Otuz Yıl Savaşları Protestan Birliği’nin zaferi ile
sonuçlandı.
Kalvenizm mezhebi resmen tanındı.
Katolik Kilisesi ve Roma-Germen İmparatorluğu güç
kaybederken Fransa Avrupa siyasetine yön vermeye başladı.
Kilisenin kral üzerindeki etkisi zayıflamış ve egemenlik
dinî otoriteden doğrudan kralın yetkisine geçmiştir.
Uluslararası ilişkilerde mütekabiliyet esası ile modern
devletler hukuku ön plana çıktı.
Hollanda, Portekiz ve İsviçre gibi ülkeler ulus devlet
anlayışı doğrultusunda bağımsızlıklarını elde etti.
Rasyonalizm nedir?
Rasyonalizm, bilginin doğuştan gelen akıl ve onun bir görevi
olan düşünme gücü ile meydana geldiğini benimseyen ve doğru bilginin kaynağını
da duyularda değil, akılda gören öğretidir.
Rasyonalizm Avrupa’da bilimsel devrimin başlamasına öncülük
etti.
Bilim Devrimin öncülerinden
Nicolaus Copernicus (Nikola Kopernik) hakkında bilgi veriniz.
1473-1543 yılları arası yaşamıştır. Dünya’nın Güneş
etrafında dönen bir gezegen olduğunu iddia etti. Ancak Katolik Kilisesi,
Dünya’nın sabit durduğu düşüncesindeydi. Bu nedenle Copernicus bu fikrini
açıklayamadı ve bu fikirlerine yer verdiği “Gök Kürelerin Hareketi” adlı
eserini ölümünden kısa süre önce yayımlayabildi.
Galileo (Galile) kimdir?
İtalyan asıllı gök bilimci Galileo 1564-1642 yılları arası
yaşamıştır.
Kendi geliştirdiği teleskobu sayesinde gezegen ve
yıldızların hareketlerini inceledi.
Gezegenlerin Güneş’in çevresinde hareket ettiğini ve
Dünya’nın yuvarlak olduğunu iddia etti.
Ancak bu iddiası nedeniyle engizisyonda yargılandı.
Mahkemede kilisenin baskıları sonucu bu iddiasından
vazgeçmişse de ömrünün kalanını ev hapsiyle geçirdi.
(1642-1727) Isaac Newton kimdir?
Newton, gelişmiş bir teleskop icat etti.
Newton, çağdaş anlamda bilimi kuran ve bilimsel düşünüşün en
gelişmiş örneğini ortaya koyan bilim insanıydı.
Evrensel çekim yasasını bulmanın ötesinde bilim ve felsefe
arasındaki ilişkiyi de bugünün bakış açısıyla belirledi.
“11.2.2. Avrupa’daki
gelişmelere bağlı olarak Osmanlı idari, askerî ve ekonomik yapısında meydana
gelen değişimleri analiz eder.”
Osmanlı devletinde gerçek
anlamda ilk kapitülasyonlar hangi ülkeye hangi padişah zamanında verildi?
Gerçek anlamda ilk kapitülasyon II. Selim döneminde 1569’da
Fransa’ya verildi.
1580’de İngiltere’ye ve 1612’de de Hollanda’ya
Kapitülasyonlar verildi.
Hangi padişah döneminde
Fransa’ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirildi?
1740 yılında Fransa’ya verilen kapitülasyonlar Sultan I.
Mahmut tarafından sürekli hâle getirdi.
Kapitülasyonların sürekli
hale getirilmesi Osmanlı devletini nasıl etkiledi?
Avrupalı devletlere verilen kapitülasyonlar merkantilizm
politikasının
Osmanlı’da
uygulanmasını kolaylaştırdı.
Avrupalıların malları zamanla Osmanlı pazarlarını doldurmaya
başladı.
Esnaf sınıfının iş yapamaz hâle gelmesi, sosyo-ekonomik
yapının bozulmasına neden oldu.
Tımar sistemini bozulmasının
nedenleri nelerdir?
Tımar topraklarının nüfuzlu şahıslar tarafından, kendi
çıkarları doğrultusunda kullanılması
Dirliklerin, askerî hizmetle değil, para ile satın
alınabilen birer geçim kapısı hâline gelmesi
Celâli İsyanları nedeniyle
Anadolu’da açığa çıkan güvenlik sorunlarının aşılması ve isyanların
bastırılması için hangi birlikler kuruldu?
Sekban, sarıca adıyla anılan levent birlikleri oluşturuldu.
İltizam sistemi nedir?
İltizam sisteminde devlet, bir bölgenin vergi toplama
hakkını açık arttırma usulüyle satardı. Devlet iltizam bedelinin bir kısmını
peşin olarak talep ederdi. Peşin para yatırarak iltizamı alan kişilere
mültezim, vergi toplama hakkını aldıkları topraklara da mukataa denirdi.
Mültezimler başta askerî sınıftan gelenlerden
oluşurken bunların yerini zamanla zengin tüccarlar ve tefeciler almaya başladı.
Tımar sistemi yerine iltizam
sisteminin ortaya çıkmasının temel nedeni nedir?
Savaş teknolojisindeki gelişim, ateşli silahlarla donatılmış
ve devamlı maaş alan merkezî piyade ordularının önemini arttırmıştır.
Bu gelişmeler Osmanlı maliyesine önemli bir yük getirmiş,
devlet gelirlerinin büyük bir kısmının nakit üzerinden hazinede toplanması
gerekliliğini doğurmuştur. Bu nedenle tımar sisteminin çözülmesi de kaçınılmaz
olmuştur.
Osmanlı Devletinde ekonomik
dengeyi sağlamak için hangi önlemler alınmıştır?
Ekonomide dengenin sağlanması için Müsadere (şahısların
mallarına el koyma), yeni vergilerin alınması ve mevcut vergi oranlarının
artırılması, para tağşişi (paranın içerisine başka ucuz madenler katma) gibi
uygulamalara gidildi.
Bir bölgenin vergi toplama
hakkının aynı kişiye verildiği malikâne usulü neden uygulanmıştır?
Malikâne usulü olarak adlandırılan bu sistemin amacı sürekli
değişen mültezimlerin fazla kâr sağlama amacıyla tahrip ettikleri vergi
kaynaklarını yeniden canlandırarak sürekli hâle getirmek ve değişmez bir
mültezime bırakmaktır.
Mukataa toprakları hızla malikâne mukataasına çevrildi.
Sistem sayesinde başlarda Osmanlı hazinesine önemli miktarda
nakit para akışı sağlandı.
11.2.3. Osmanlı devlet idaresi ve
toplum düzenindeki çözülmeleri önleme çabalarını analiz eder.
Celâli isyanlarının nedenleri
nelerdir?
XVII. yüzyılda uzun süren Osmanlı-Avusturya ve Osmanlı- İran
savaşları gelirleri azalttığı için
Osmanlı Devleti’nin ekonomisi zayıflamıştır.
Tımar sisteminin bozulması,
Vergilerin yükseltilmesi,
İltizam sistemiyle istenilen sonuca ulaşılamaması,
Eski askerlerin eşkiyalık faaliyetlerine yönelmesi gibi
nedenler bu isyanların başlıca etkenleridir.
Celâli isyanlarının sonuçları
nelerdir?
İsyanların bastırılmasında şiddet ve baskı uygulandığı için
sağlanan huzur uzun ömürlü olmamıştır.
Anadolu’da birçok insan hayatını kaybetmiş, köyler
boşalmıştır.
Halkın can ve mal güvenliği isyanlar boyunca tehlike altına
girmiştir.
İsyanlardan dolayı tarımsal ve hayvansal üretim düşmüş,
işsizlik artmıştır.
Köylerden şehirlere yapılan göçler sebebiyle kırsal nüfus
azalmıştır. Göç, şehir hayatında yeni sorunları doğurmuştur.
Ekonomik açıdan ise vergilerin düzenli toplanamayışı Osmanlı
ekonomisini zayıflatmıştır.
Lehistan seferindeki
gayretsizliği üzerine Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşünen ve yeniçeriler
tarafından öldürülen Osmanlı padişahı kimdir?
Genç Osman (II. Osman)
Yeniçerilerin 30 kadar devlet
adamını çınar ağacına astıkları (Vakai Vakvakiyye) Çınar Vakası hangi padişah
döneminde gerçekleşmiştir?
IV. Mehmet döneminde
I. Ahmet Dönemi’nde
(1603-1617) uygulanmaya başlanan Ekber ve Erşed Sisteminde padişah nasıl
belirleniyordu?
Veraset
sisteminde yapılan bu değişiklikle hanedanın en büyük (ekber) ve en olgun
(erşed) üyesi padişah olacaktı.
Osmanlı Devleti’ndeki sancağa
çıkma ve kafes usulü uygulamalarını kısaca açıklayın.
Osmanlı Devleti’nde şehzadeler, yönetimde tecrübe kazanması
amacıyla yetiştirilmek için sancaklara gönderilirdi.
Ekber ve Erşed Sistemiyle şehzadelerin sancağa çıkma usulü
sona ermiştir.
Böylece şehzadelerin tamamen saray içinde yetiştiği kafes
usulüne geçilmiştir.
Ekber ve Erşed sisteminin
yararlı ve zararlı etkileri neler olmuştur?
Bu uygulamayla şehzadeler arasında taht kavgaları önlenmişti
ancak şehzadeler ülke yönetiminde bilgi ve tecrübe kazanmamışlardı. Bilgi ve
tecrübeden yoksun kalan şehzadeler, padişah olunca devlet adamları ve saray
kadınlarının etkisi altında kalmışlardı.
Layiha nedir?
Layiha, özellikle XVII. yüzyıldan itibaren devlet
düzenindeki olumsuzlukların giderilmesi için tavsiye niteliğindeki görüş
metinleridir.
Layihalarda Osmanlı kadim (eski) düzenine dönme düşüncesi ön
plandadır.
XVII. yüzyılda layihalar
hazırlayan devlet adamları kimlerdi?
XVII. Yüzyılda Koçi Bey, Kâtip Çelebi, Ayni Ali Efendi gibi
devlet adamları raporlar (risale-layiha) hazırladılar.
Lale
Devri hangi olayla başlar, hangi
olayla biter?
Lale Devri, 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması ile
başlayan ve 1730’da Patrona Halil İsyanı ile sona eren dönemdir.
Lale Devri padişahı ve
sadrazamı kimdir?
Osmanlı padişahı III. Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli Damat
İbrahim Paşa’nın sadrazamlık dönemini kapsayan zevk, eğlence, barış, yenileşme
ve sivil reformların görüldüğü bu döneme Lale Devri adı verilir.
Paris elçiliğinin ardından
sunduğu raporla Osmanlı’da Batılılaşma hareketleri fiilen başlatan Osmanlı
devlet adamı kimdir?
Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi
Lale Devri’nde meydana gelen
önemli gelişmeler nelerdir?
Paris, Viyana, Varşova, Lehistan ve Rusya’ya giden elçiler
diplomatik ve ticari görüşmelerde bulundular.
Osmanlı devlet erkânı ve zenginleri yeni konaklar, köşkler
ve saraylar inşa ettirdiler.
Çelebi Mehmet Efendi’nin oğlu Mehmet Said Efendi ve İbrahim
Müteferrika’nın gayretleriyle 1727’de İstanbul’da matbaa kuruldu.
1720’de Tulumbacı Ocağı (itfaiye) kuruldu.
Yalova’da kâğıt, İstanbul’da çini fabrikası açıldı.
Süsleme sanatında barok ve rokoko tarzları etkili oldu.
Doğu ve Batı dillerinden tercümeler yapıldı.
Karantina usulü uygulandı.
İstanbul’da çiçek hastalığı tedavi edildi.
Zenginlerin Batı yaşam tarzı olan eşyaları ithal etmeleri
moda olmuştu.
Osmanlıda ilk matbaa ne zaman
kuruldu?
İlk kez II. Bayezid döneminde Yahudi azınlıklar tarafından
kuruldu.
İbrahim Müteferrika ile
Mehmet Said Efendi’nin, III. Ahmet döneminde kurduğu matbaada ilk hangi eser
basıldı?
Basılan eser, kaynaklarda “Vankulu Lugatı” adıyla geçen “Sıhahul
Cevheri” tercümesiydi.
1609- 1657 yılları arası
yaşamış, XVIII. yüzyıl Türk bilim dünyasında pozitif ve hür düşünceyi savunan, “Cihannüma’’
adlı eserini hazırlayan Osmanlı alimi kimdir?
Kâtip Çelebi
Evliya Çelebi kimdir?
Evliya Çelebi 1611- 1685 yılları arasında yaşamış Türk
tarihinin en önemli seyyahlarından biridir. Seyahatname isimli eserinde gezip
dolaştığı yerler hakkında bilgi vermiştir.
Pdf hâlini indiremiyormuyuz bu yazılımların