Türklerde Sosyoekonomik Hayat ve Şehirleşme Ders Notu

Bu yazımızda güncel müfredata göre hazırladığımız 10. sınıf tarih dersi 1. ünitesi olan Türkistan’dan Türkiye’ye (1040- 1299) ünitesinin özet ders notlarını paylaşıyoruz.  Türklerde Sosyoekonomik Hayat ve Şehirleşme Ders Notu sayesinde tarih dersi yazılılarına tam olarak hazırlanacaksınız.10. sınıf tarih kitabı özet pdf ders notları sayesinde derslerde daha başarılı olacaksınız. Maarif modeline uygun olarak hazırladığımız 10. sınıf tarih dersi notları aşağıdaki konuları kapsamaktadır.

Ders: 10. sınıf tarih

Ünite: 1. Ünite: Türkistan’dan Türkiye’ye (1040- 1299)

Öğrenme Çıktısı/ kazanım: Türklerde Sosyoekonomik Hayat ve Şehirleşme ders notları

İlgili yazılı: 10. sınıf tarih dersi 1. dönem 1. yazılı, 10. sınıf tarih dersi 1. dönem 2. yazılı

TÜRKLERDE SOSYOEKONOMİK HAYAT VE ŞEHİRLEŞME

Selçuklu Toplum Yapısı

Selçuklu toplumu, Türkistan’daki geleneklerini İslamiyet ve fethedilen yerlerdeki kültürlerle birleştirerek güçlü bir sosyoekonomik sistem kurmuştur.

Toplum temel olarak ikiye ayrılırdı: Yönetenler (askerler, idareciler) ve yönetilenler (halk).

Toplumun ve devletin temelini aile kurumu oluştururdu.

Selçuklu kadınları sosyal ve kültürel hayatın aktif bir parçasıydı.

Sosyal ve Kültürel Yaşam

Halk, dinî bayramları ve baharın gelişi olan Nevruz Bayramı’nı coşkuyla kutlardı.

Hükümdarın tahta çıkışı da önemli bir kutlama sebebiydi.

Avcılık, atıcılık, at biniciliği, güreş ve cirit gibi sportif faaliyetler yaygındı.

Çevgen (çevgân, çögen), at üstündeki iki grubun dört köşe bir sahada değneklerle oynadığı bir oyundur.

Toplumsal Tabakalaşma

Selçuklu toplumu yerleşim durumuna göre üçe ayrılırdı: Şehirliler, köylüler ve konargöçerler.

Geçim kaynakları temel olarak tarım, hayvancılık, ticaret ve zanaat idi.

Halk, devlete düzenli olarak vergi ödemekle yükümlüydü.

Tüccarlar, toplumda büyük saygı görür ve ticari dokunulmazlığa sahip olurlardı.

Selçuklularda Toprak Sistemi

Selçuklu Devleti’nde tarım arazileri ve ormanlar devlete aitti.

Topraklar kullanım amacına göre beşe ayrılırdı:

• Has Arazi: Geliri doğrudan hükümdara ait olan topraklar.
• İkta Arazi: Maaş veya hizmet karşılığı devlet adamlarına ve komutanlara verilen topraklar.
• Öşri Arazi: Müslümanlara ait olan ve vergisi alınan topraklar.
• Haraci Arazi: Gayrimüslimlere ait olan ve haraç vergisi alınan topraklar.
• Vakıf Arazi: Geliri hayır işlerine (cami, medrese, hastane) ayrılan topraklar.

Yerleşme ve Şehirleşme Anlayışı

Türkistan’daki şehirler, Orta Çağ Avrupa’sındaki gibi kaleler ve surlarla çevriliydi.

Karahanlılar Dönemi’nde medrese, türbe, köprü, kervansaray gibi pek çok mimari eser yapıldı.

Gazneliler zamanında, özellikle Sultan Mahmud döneminde yeni saraylar, çarşılar ve su yolları inşa edildi.

1040 Dandanakan Zaferi sonrası Türkler, Horasan bölgesine göç ederek yeni yurtlar edindi.

Anadolu’nun Türkleşmesi ve İmarı

1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’ya gelen Türkmenler, yerleştikleri bölgelerin Türkleşmesini sağladı.

Konya, Alanya, Aksaray gibi şehirler fethedildikten sonra Türk-İslam geleneklerine göre yeniden imar edildi.

Hayvancılıkla uğraşan konargöçerler geniş otlaklara, zanaat ve ticaretle uğraşanlar ise şehirlere yerleştirildi.

İsfahan ve Şehir Kültürü

İsfahan şehri, Sultan Melikşah Dönemi’nde başkent yapıldı.

Buradaki en önemli eserlerden olan Cuma Camisi, İran ve Türk şehircilik geleneğinin izlerini taşır.

Şehirlerde Müslümanlar ve gayrimüslimler genellikle farklı mahallelerde yaşar ama aynı çarşı ve pazarları kullanırlardı.

Mahalle kültürü; dinî, etnik ve mesleki farklılıklara göre şekillenmiştir.

Ticaretin Geliştirilmesi

Selçuklular, güvenlik sorunları nedeniyle işlevini yitiren uluslararası ticaret yollarını canlandırmak için önlemler aldı.

Ticaret yolları üzerindeki konaklama yerleri (kervansaraylar) tamir edildi, yeni köprüler yapıldı.

Tüccarların faaliyetlerini kolaylaştırmak için vergi indirimleri sağlandı.

Kayseri yakınlarındaki uluslararası bir fuar olan Yabanlu Panayırı gibi ticari merkezler oluşturuldu.

Ahilik Teşkilatı

Ahilik, Anadolu’daki sosyoekonomik hayatın gelişmesinde önemli rol oynayan bir esnaf ve zanaatkâr teşkilatıdır.

Abbasilerdeki Fütüvvet teşkilatı örnek alınarak kurulmuştur.

Kurucusu, Türkistan’dan Anadolu’ya gelen Ahi Evran olarak kabul edilir.

Moğol istilasının yarattığı kargaşa ortamında, esnaf arasında birliği ve dayanışmayı sağlamıştır.

Ahiliğin Amaçları

Anadolu’ya yeni gelen esnaf ve zanaatkârlara iş bulmak.

Yerli (Doğu Romalı) zanaatkârlarla rekabet edebilmek.

Üretilen malların kalitesini denetlemek ve standart getirmek (kalite kontrolü).

Esnaf ahlakını (doğruluk, dürüstlük, müşteri hakkı) iş hayatına yerleştirmek.

Selçuklularda Para ve Ekonomi

Selçuklular Konya, Sivas, Erzincan gibi şehirlerde kendi paralarını basıyorlardı.

Bakır sikke (mangır) ilk kez Sultan I. Rükneddin Mesud zamanında basıldı.

Gümüş sikke (dirhem) ise Sultan II. Kılıçarslan tarafından bastırıldı.

Altın sikkenin yanı sıra, ticaret yapılan diğer ülkelerin paraları da kullanılıyordu.