KÜLTÜR VE UYGARLIK
Devlet Yönetimi
•Türk devletlerinin başında hakan, kağan gibi unvanlarla anılan bir hükümdar bulunmuştur.
•Son söz hükümdara ait olup, Kurultay ise hükümdarın bir çeşit “danışma meclisi”dir. Bununla birlikte hükümdar töre uymak zorundadır.
•Hükümdarın yönetim yetkisi tanrısaldır. Yani devleti yönetme yetkisinin, Gök Tanrı tarafından Türk hükümdarına verildiğine inanılmıştır. Bu anlayışa “kut” adı verilmiştir.
•Hükümdar dışında hanedanın diğer üyeleri de kut sahibi sayılmıştır.
•Türkler, ülke topraklarını hanedanın ortak malı olarak görmüşlerdir.
•Hükümdarın ölümünün ardından, hanedanın bütün erkek üyelerinin tahta geçme hakkı vardır. Bu durum, Türk devletlerinde büyük taht mücadelelerinin yaşanmasına ve devletlerin siyasi varlıklarının kısa sürmesine yol açmıştır.
•Hükümdarın eşine hatun denir. Hatun, birtakım siyasi yetkilere sahiptir. Kurultay çalışmalarına katılabilmiş ve yabancı elçilerin kabullerinde bulunabilmiştir.
•Türkler, devletlerini genelde İl veya El olarak adlandırmışlardır.
•Türk devletleri “doğu-batı” şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiştir. İkili teşkilat olarak adlandırılan bu yönetim anlayışında, hükümdar ülkenin doğusunda yer alıp, batı bölgesini de kardeşinin ya da oğlunun yönetimine bırakmaktadır.
•Federatif (parçalı) yönetimde Doğu kanadını kağan Batı kanadını ise yabgu yönetir.
•Hanedan mensubu olan prensler (tigin) ülkenin değişik bölgelerine yönetici olarak gönderilmişlerdir.
•Bu uygulamalar, Türk devletlerinde merkezî otoritenin güçlenmesini zorlaştırmıştır.
•Devlet işlerinin yürütülmesinde töre etkili olmuştur. Töreyi ancak kurultay değiştirebilmektedir.
•Türk devletlerinde, boyların liderlerinin yer aldığı toy ya da kurultay adları verilen meclis önemli bir işleve sahiptir.
•Kurultay bir karar organı olarak değil, bir danışma meclisi niteliğindedir.
•il – el: Devlet
•Kağan, Hakan, Han, Şanyü, Idikut: Hükümdar
•Aygucu: Vezir
•Örgin: Taht
•Otağ: Hükümdar çadırı
•Tuğ: Sancak
•Toy – Kurultay Meclis
•Buyruk: Bakan
•Tarkan – Apa: Saray görevlileri
•Tudun: Vali
•Tekin: Şehzade
•Subaşı: Ordu komutanı
•Bitikçı- Katip
•Yargucı: Yargıç
•Ağılıg: Hazine görevlisi
•Hatun (Katun): Hükümdar annesi veya eşi
•Toygun: Kurultaya katılma hakkına sahip olanlar
•Oguş: Aile
•Urug: Soy Bod: Boy
•Bodun, Budun: Boylar birliği
Din ve İnanış
•Eski Türk toplumuna damgasını vuran inanç Şamanizm’dir. Bu inanç dinden çok bir sihir karakterine sahiptir. Şamanizm de bu işi yapan kişiye Şaman (Kam) denilmiştir.
•Eski Türk topluluklarında en yaygın inanış ise Gök Tanrı inancıdır. İnanışa göre. Gök Tanrı, tek yaratıcı olarak görülmüştür. İnanışta Hükümdarın Gök Tanrı tarafından görevlendirildiği anlayışı vardır.
•Gök Tanrı tek tanrılı bir inanıştır ve İslamiyet ile büyük benzerlikler taşımaktadır.
•Eski Türkler doğada bir takım gizli kuvvetlerin varlığına da inanmışlardır. Güneş, ay, yıldız, şimşek, orman, ağaç, dağ, tepe, kaya, ırmak vb. unsurlar kutsal varlıklar olarak kabul edilmiştir.
•Türkler arasında toplu halde ilk kez din değiştiren topluluk Uygurlar olmuştur.
•Bulgarlar, Macarlar, Avarlar, Uzlar, Peçenekler ve Kıpçaklar Hristiyanlığı benimsemiştir.
•Türk inanç sisteminde çeşitlilik yoğun görülmüştür. Bu çeşitliliğin ortaya çıkmasında Türklerin göçebeliğinden dolayı yoğun bir etkileşim yaşaması ve hoşgörülü yapıları etkili olmuştur.
•Türklerde cenaze törenlerine Yuğ adı verilmiştir.
•Türkler, yaşamın ölümden sonra da sürdüğüne inanmışlardır. Cennet (Uçmağ) ve Cehennem (Tamu) kavramlarının varlığı bu inancın açık kanıtlarıdır.
•Kurgan adı verilen oda mezarlara, ölen kişiyle birlikte silahlar ve eşyaları da gömülmüştür. Bu uygulama, Türklerde bir çeşit ahiret inancının var olduğunun göstergesidir.
•Türklerin, mezarlarının hemen yakınına balbal adı verilen ve öldürdükleri düşmanları temsil eden, insan biçiminde taştan heykelcikler diktikleri de bilinmektedir.
Hukuk
•Yönetenlerin ve yönetilenlerin uymaya zorunlu oldukları ve tek kişinin iradesiyle değişmeyen ve yazılı olmayan kurallara töre adı verilmiştir.
•Törenin kaynakları arasında hükümdar, toy – kurultay ve halk (Gelenekler) yer almaktadır.
•Türkler göçebe yaşadığı için, uzun süreli hapis cezası görülmemiştir.
•Türklerde töreyi yazılı hale getiren ilk topluluk Uygurlar olmuştur.