ORDU
Hassa (Gulam) Birlikleri: Değişik milletlerin köle ve tutsak çocuklarından meydana getirilen, özel eğitimden geçirilen askerlerdi. Hükümdarı ve sarayı korurlardı.
Tımarlı Sipahiler (İkta Ordusu): İkta topraklarının geliri ile yetiştirilen askerlerdir. Ordunun temelini oluştururlardı. İkta askerleri genellikle Türklerden seçilirdi.
Uç Kuvvetler: Sınır boylarında yaşayan Türkmenlerden oluşturulurdu.
Bağlı Beylikler: Savaş zamanında bağlı beyliklerin göndermek zorunda olduğu askerlerdir.
HUKUK SİSTEMİ
Hukuk sistemi şer-i ve örfi olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
Şer-i hukuk:
•Davalara kadılar bakardı. Kadıların üzerinde hükümetin etkisi olmazdı.
•En üst sorumlusuna Kadı-ül Kudat denirdi.
Örfi hukuk:
•Asayişi bozan ve yasaları çiğneyenlerle ilgili davaları içerirdi.
•Bu davalara bakan kişiye Emir-i Dad denirdi.
Kadıleşker: Askerî davalara kadıleşker bakmaktadır.
Dîvân-ı Mezâlim: Ağır siyasi suçların görüldüğü yer başkanı hükümdar olan Dîvân-ı Mezâlim’dir.
SOSYAL HAYAT
•Yerleşik hayatı benimseyerek şehirlerde yaşayan halk tarım, ticaret ve zanaatkârlıkla uğraşmışlardır.
•Göçebelerin temel uğraş alanı ise hayvancılık olmuştur.
AHİLİK
•Ticari yaşamın önemli bir unsuru olan esnaflar kendi aralarında dayanışma amaçlı Ahi teşkilatını kurmuşlardır.
•Bu teşkilatlar dinî boyutu da olan örgütlerdir.
•Ahiler ticari ve sosyal hayatta oldukça etkili bir konuma sahip olmuşlardır.
DİL VE EDEBİYAT
•Türk- İslam edebiyatının örneklerini “sözlü” ve “yazılı« eserler olarak iki bölümde incelemek mümkündür.
Karahanlılar
Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip):
•Mutluluk veren bilgi anlamına gelen eser ilk İslam’ı Türkçe eser olup, siyasetname özelliği göstermiştir. Eserde Karahanlıların saray ve başkent yapılanması, askeri ve yerel teşkilatlarından bahsedilmektedir.
Divan-ı Lügat’it Türk (Kaşgarlı Mahmut):
•Eserde Türk dilinin zenginliği gösterilmeye çalışılarak, Arapçanın Türkçeden üstün bir dil olmadığı iddia edilmiştir.
•İlk Türkçe ansiklopedik sözlük ve dilbilgisi kitabıdır
•İlk Türk dünyası haritası bu kitapta yer almıştır.
•Bir bölümü de Arapça yazılan eser Abbasi halifesine sunulmuştur.
•Eserde sıklıkla Türk atasözlerine (sav) yer verilmiştir.
Atabetül Hakayık (Edip Ahmet Yükneki):
•Uygur alfabesi ile yazılmış manzum bir eserdir.
•Eğitici, öğretici bir ahlak kitabı niteliğindedir.
Divan-ı Hikmet (Hoca Ahmet Yesevi):
•Eser ilk Türk Mutasavvıfı olan Hoca Ahmet Yesevi’nin tasavvuf şiirlerini içermektedir.
•Ahmet Yesevi Türk Tasavvuf edebiyatının kurucusudur (İlk Türk mutasavvıfı)
•Eser ile İslam esasları Türkçe öğretilmeye çalışılmıştır.
Satuk Buğra Han Destanı:
•Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han’ı konu alan bir destandır.
Gazneliler
Şehname (Firdevsi):
•Eserde öğütlere, hükümdarların faaliyetlerine yer verilmiştir.
Büyük Selçuklular
Ihya’ül Ulumiddin (Gazali):
•Gazali tarafından kaleme alınan eserde dinin temel esasları konu edilmiştir.
•Eser Nizamiye medreselerinde okutulmuştur.
Rubailer (Ömer Hayyam):
•Şiirlere yer verilmiştir.
Ömer Hayyam Selçuklu Hükümdarı Melikşah Dönemi’nde Celali takvimi hazırlamıştır.
Siyasetname (Nizamülmülk):
•Eser Farsça dır.
•Eserde siyasi meselelere yer verilmiştir.
Diğer Devletler:
Mukaddimet’ül Edeb (Zemahşeri):
•Türk lehçeleri ile ilgili bilgiler ağırlık kazanmıştır.
•Harzemşahlar dönemine aittir.
Muhakemefül Lügateyn (Ali Şir Nevai)
•Eserde Farsça ile Türkçenin kıyasına yer verilmiştir.
•Timurlar dönemine aittir.
BİLGİNLER
Biruni:
•Gazneli Mahmut Dönemi’nde yaşamış olan Biruni Matematik ve Coğrafya alanlarında çalışmalar yapmıştır.
•Bilimlerin ilerlemesi önündeki en büyük engelin serbest düşüncenin olmayışı olduğunu savunmuştur.
•Enlem ve boylamı tespit eden Biruni Dünyanın Güneş etrafında dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini ispatlamıştır.
•Asarül-Bâkiye adlı eserinde Asyalı milletler hakkında bilgi vermekte ve astronomiden bahsetmektedir.
İbn-i Rüşt (Avareos)
•İspanyada (Endülüs) yetişmiştir.
• Endülüs Emevileri dönemi’nde yaşayan İbn-i Rüşt, Aristo yorumcusudur.
•İbn-i Rüşt bilimle açıklanabilecek bir İslam’dan bahsetmektedir.
•İbn-i Rüşt, Avrupa’da Avareos unvanı ile tanınmıştır.
Harezmi (Alkharismus)
•Matematik, astronomi ve coğrafya bilginidir.
•Cebiri sistemleştiren Harezmi’nin, Kitab’ül-Cebr Ve’l Mukabele adlı eseri bulunmaktadır.
Ömer Hayyam:
•Büyük Selçuklular dönemi’nin en ünlü bilgin ve şairlerindendir.
•Matematik, astronomi ve edebiyat alanlarında çalışmalar yapmıştır.
•Celali Takvimi‘ni hazırlamıştır.
•Rubailer günümüze kadar ulaşan eseridir.
İbn-i Sina (Avicenna)
•Avicenna olarak tanınan İbn-i Sina’nın El-Kanun-u Fit-Tıb (Kanun) adlı kitabı dünyaca ünlüdür.
•Küçük kan dolaşımı üzerine çalışmalar yapmıştır.
Farabi (Alpharabius):
•Farabi; mantık, matematik, felsefe ve müzik alanlarında kitaplar yazmıştır.
•Hava titreşimlerinden ibaret olan ses olayının ilk mantıklı izahını Farabi yapmıştır.
•İslam felsefe geleneğinde, ‘ilk öğretmen’ olarak bilinen Aristoteles’ten sonra ‘İkinci Öğretmen’ (el-muallimü’s-sani) olarak anılır.