I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918), 1. ÜNİTE XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ VE DÜNYA 3. KONU

I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)

I. Dünya Savaşı’nın Nedenleri ve Savaşın Gelişimi

1914’te başlayıp 1918’e kadar süren I. Dünya Savaşı’na bütün devletler katılmamış olsa da etkisi dünya genelinde hissedildiği için

adı dünya savaşı olarak tarihe geçmiştir.

Savaşın Genel Nedenleri

– Milliyetçilik akımı

– Sömürgecilik yarışı

– Ham madde ve pazar arayışı

– Devletlerarası bloklaşma

– Silahlanma yarışı

Savaşın Özel Nedenleri

– Japonya’nın Uzak Doğu’da sömürgeler elde etmek istemesi,

– Fransa’nın Sedan Savaşı’nda, Almanya’ya kaptırdığı kömür yatakları açısından zengin olan Alsace Lorraine’i (Alsas Loren) geri

almak istemesi,

– Avusturya-Macaristan’ın kendisi için tehlike olarak gördüğü Sırbistan’ı ortadan kaldırıp Doğu’ya doğru genişlemek ve Rusya’yı

Balkanlar’dan uzaklaştırmak istemesi,

– Rusya’nın Balkanlar’daki bütün Slavları kendi idaresinde birleştirme isteği (Panislavizm politikası) ve sıcak denizlere ulaşma

amacı,

– Almanya ve İtalya’nın siyasi birliklerini tamamlaması ve sömürgecilik rekabetine katılmaları,

– İngiltere ve Almanya arasındaki siyasal ve ekonomik rekabet,

– İtalya’nın Akdeniz ve çevresinde yeni sömürgeler ele geçirmek istemesi.

Savaşın Başlaması:

Görünen Neden:

28 Haziran 1914’te Avusturya-Macaristan Veliahtı François Ferdinand (Fransuva Ferdinand) ve eşi, bir Sırp milliyetçisi

tarafından suikast sonucu öldürüldü. Bu olay, İttifak ve İtilaf devletlerini savaşa sürükledi. 28 Temmuz 1914’te Avusturya-

Macaristan, Sırbistan’a savaş ilan etti.

Cephelerde Osmanlı Devleti

Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı sırasında iki farklı cephe türünde mücadele etti.

Savaşın Tarafları
Savaş başında devletler arasında bloklaşma yaşanmıştır. Bunlar:
Üçlü itilaf (Anlaşma): İngiltere, Fransa, Rusya
Üçlü İttifak (Bağlaşma): Almanya. Avusturya – Macaristan, İtalya
İtalya savaş sırasında taraf değiştirerek İtilaf Devletlerinin yanına geçmiştir.
Romanya, Japonya, ABD ve Yunanistan itilaf devletlerinin yanında savaşa katılmıştır.
Osmanlı Devleti ve Bulgaristan bir dönem sonra İttifak grubu yanında savaşa katılmıştır.
Japonya, Uzak Doğu’da bulunan Alman sömürgelerini ele geçirmek için savaşa girmiş ve amacına kısa sürede ulaşmıştır. 1. Dünya Savaşı’ndan ilk olarak Japonya çekilmiştir.

Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girişi

A-Sınırlarında Açılan Cepheler

– Kafkas,

– Kanal,

– Çanakkale,

– Irak,

– Hicaz-Yemen,

– Suriye-Filistin,

B-Sınırları Dışında Savaşılan Cepheler

– Galiçya,

– Makedonya,

– Romanya

1.Kafkas Cephesi ve 1915 Olayları

Neden: Rus limanlarının bombalanması, Almanların Bakü petrolleri üzerindeki düşünceleri, Osmanlı Devletinin Turancılık

politikaları burada savaşı başlatmıştır.

Kafkas İslam Ordusu: 1917 yılında Rusya’da yaşanan Bolşevik devrimi ile Çarlık rejiminin yıkılmasının ardından Rus Kafkas

Ordusu dağıldı.

– Rus birlikleri bölgeden ayrılırken silahlarını Ermeni ve Gürcülere bırakarak Osmanlı ile mücadeleyi onlara devretti.

– Bölgeden Rusların çekilmesiyle birlikte Ermeni ve Gürcü çeteleri Müslüman ve Türklere karşı katliamlara başladı.

– Bunun üzerine Azerbaycan Türkleri, Osmanlı Devleti’ne bir heyet göndererek yardım istediler.

– İstanbul Hükûmeti, Nuri (Killigil) Paşa’nın komutanlığında, Azerbaycan Türkleri ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti vatandaşı

Dağıstanlı gönüllülerden oluşan bir Kafkas İslam Ordusu kurdu.

– Kafkas İslam Ordusu’yla Bolşevik ve Ermeni Taşnak birlikleri arasında önemli muharebeler yaşandı.

– 15 Eylül 1918’de, Kafkas İslâm Ordusu Halil (Kut) Paşa komutasında Bakü’ye girdi. Böylece şehir düşmandan temizlendi.

Sonuç:

– Ruslarla mücadele edildi.

– Osmanlı ordusu ağır bir yenilgi aldı (kış şartları)

– Erzincan, Muş, Bitlis, Trabzon Ruslara geçti.
– Muş ve Bitlis Mustafa Kemal Paşa’nın da çabaları ile geri alınmıştır.

– Ermenilerin olumsuz tavırları görüldü. Buna bağlı olarak 1915 yılında Ermeniler Tehcir Kanunu’na tabi tutuldular.

– 3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Anlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum (Elviye-i Selâse) Osmanlı Devleti’ne geri

verildi.

Önemi:

I. Dünya savaşındaki ilk mücadelenin verildiği cephedir.

1915 Olayları:

– Osmanlı Devleti’ni paylaşma planı yapan Rusya, İngiltere ve Fransa; Ermenileri kışkırtarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir

devlet kurmaları için onları harekete geçirdi.

– Hınçak ve Taşnak komiteleri öncülüğünde kurulan Ermeni çeteleri; Van, Erzurum, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ gibi Anadolu’nun

birçok yerinde Müslüman halka yönelik katliamlar yaptılar.

– Ermenilerin yaptıkları saldırı ve katliamlar karşısında Osmanlı Devleti, birtakım tedbirler almak zorunda kaldı.

– Osmanlı Dâhiliye Nezaretinin, 24 Nisan 1915’te yayınladığı bir genelgeyle Hınçak ve Taşnak komite büroları kapatıldı ve bu

komitelerin üyeleri de tutuklandı.

– Ermenilerin, 1915 olaylarının yıl dönümü olarak her yıl andıkları “24 Nisan” bu genelgenin yayınlandığı tarihi işaret eder.

– Alınan bütün tedbirlere rağmen Ermenilerin saldırı ve katliamları artarak devam etti.

– 27 Mayıs 1915’te Sevk ve İskân (Tehcir ya da Zorunlu Göç) Kanunu çıkarıldı.

– Bu kanunla Ermeniler arasından Ruslarla iş birliği içinde olanlar, çeteciler ve isyan hareketine karışanlar zorunlu olarak göçe

tabi tutuldu.

2-Kanal Cephesi

Neden:

– Almanya’nın teşviki ile Osmanlı devleti İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını keserek insan ve ham madde sağlamasını önlemek istedi.

Sonuç:

– Süveyş Kanalı bölgesinde İngilizlerin Osmanlı ordusunu yenilgiye uğrattıkları cephedir. İngiltere 1917’de saldırıya geçip Sina Yarımadası’nı alarak Suriye’ye kadar ilerledi.

3-Çanakkale Cephesi

Neden:

– İstanbul ve Boğazları ele geçirip Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak,

– Rusya’ya gerekli askerî ve ekonomik yardımları yapmak,

– Rusya’nın buğdayından faydalanmak ve bu cephede kazanılacak başarıyla birlikte hâlâ tarafsız olan Balkan Devletleri’ni kendi

yanlarında savaşa çekmek.

Gelişmeler:

– İtilaf Devletleri, Çanakkale’yi önce denizden geçmeyi denediler.

– 18 Mart 1915’te İtilaf donanması, Çanakkale Boğazı’nı geçmek için harekete geçti.

– Nusret Mayın Gemisi ile Boğaz’a döşenen mayınlar ve kahraman Türk topçusunun başarısı sayesinde İtilaf donanması büyük

kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldı.

– İtilaf Devletleri’nin beklenmeyen bu başarısızlığı bütün dünyada büyük bir yankı uyandırdı.

– Deniz yolu ile Çanakkale’yi geçemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, Gelibolu Yarımadası’na asker çıkardılar.

– 25 Nisan 1915’te çoğunluğu Anzaklardan oluşan İtilaf ordusu, Seddülbahir, Kumkale ve Arıburnu’na çıkarma harekâtı

düzenledi.

– 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal ve emrindeki Türk ordusu; Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu ve Kireçtepe’de

destan yazarak düşmana geçit vermediler.

– Çanakkale’de kara savaşlarında da başarılı olamayan İtilaf kuvvetleri, Ocak 1916’da Gelibolu’yu boşalttılar.

– Çanakkale Muharebeleri’nin kazanılmasında Seyit Onbaşı’nın kahramanlığı, Nusret Mayın Gemisi komutanı Yüzbaşı İsmail

Hakkı’nın özverisi, 57. Alay’ın fedakârlığı büyük rol oynadı.

Sonuç:

– Çanakkale Muharebeleri’ni Osmanlı’nın kazanmasıyla I. Dünya Savaşı’nın süresi de uzadı.

– Bulgaristan, İttifak Devletleri’nin yanında savaşa katıldı.

– Böylece Almanya ile Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı sağlandı.

– Müttefiklerin yardım götüremediği Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı.

– Rusya’daki Çarlık rejimi yıkıldı.

-Bolşevik İhtilali’nin ardından Rusya savaştan çekildi.

– “Anafartalar Kahramanı” olarak tanınan Mustafa Kemal’in bu cephedeki başarısı, Millî Mücadele’nin de lideri olmasında etkili

oldu.

– Osmanlı Devleti’nin Çanakkale’deki kayıplarının büyük çoğunluğu, eğitim seviyesi yüksek insanlardı. Bu yüzden

Cumhuriyet’in ilk yıllarında pek çok alanda yetişmiş eleman bulma sıkıntısı yaşanmıştır.

I. Dünya Savaşı süresince Osmanlı Devleti’nin zafer kazandığı tek cephe Çanakkale Cephesi’dir.

4-Hicaz-Yemen Cephesi

Neden:

– İngiltere Mac Mahon (Mak Mahon) Planı ile Mekke Emiri Şerif Hüseyin’e bağımsızlık vadetmişti. Böylece İngilizlerin desteğini

sağlayan bazı Arap kabileleri, Osmanlı egemenliğine karşı ayaklandılar.

– Osmanlı kuvvetleri kutsal yerleri korumak için İngiltere ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin’e karşı savaştı. Özellikle Medine’yi

Fahrettin Paşa komutasındaki Türk askeri Medine Müdafaası uzun süre devam etti.

Sonuç:

– İngilizlerin desteklediği Araplar bölgede Osmanlı Devletinin varlığını sona erdirdiler.

– Bu cephede yaşananlar İslamcılık (Ümmetçilik) politikasının etkisini kaybettiğini göstermiştir.

5-Irak Cephesi

Neden:

– İngilizler Aden’e çıkartma yaptılar.

– İngilizlerin Ruslarla birleşme, Hindistan yolunu kontrol etme ve petrol bölgelerine sahip

olma düşünceleri.

– Cephe İngiltere tarafından açılmıştır.

-Orta Doğu petrollerini kontrol altında tutmak ve Kafkaslar’da Ruslarla birleşmek İngiltere’nin hedefleri arasında yer alıyordu.

-Türk kuvvetlerinin İran’a girip İngiliz sömürgesi olan Hindistan’ı tehdit etmesini de önlemek istiyordu.

Sonuç:

-Selman-ı Pak Muharebesi’nde büyük bir başarı gösterip Kut’ül Amâre’deki İngiliz kuvvetlerini kuşattı.

– İngiliz kuvvetleri 29 Nisan 1916’da Halil Paşa komutasındaki Türk kuvvetlerine teslim oldu.

– İngiliz tümeni, komutanı General Townshend (Tavsınt) ile birlikte esir alındı.

– I. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru Irak’taki Türk birliklerinin çoğu İran’a kaydırıldı.

– İngilizler 1918 sonunda bütün Musul’u aldılar.

– İngilizler I. Dünya Savaşında ilk kez yenilgiye bu cephede uğramışlardır-İngilizler, Irak’a daha büyük bir kuvvet yığarak karşı

saldırıya geçtiler.

– Savaşın son yılında Bağdat’a kadar olan bölgeyi İngiliz kuvvetleri ele geçirdiler

6. Yemen-Hicaz Cephesi

İngilizlerin kışkırtması ile Şerif Hüseyin’le mücadele edilmiştir.

Uyarı: Kanal, Suriye-Filistin ve Irak Cephesi savaşları Ümmetçilik fikrinin çöktüğünü gösteren cephelerdir. Çünkü Müslüman Araplar Osmanlıya karşı İngilizleri desteklemişlerdir.

7-Suriye-Filistin Cephesi

– İngilizler, Kudüs ve Filistin’i işgal etti.

– Kanal Cephesinin devamı niteliğindedir.

– Kanal harekatında başarılı olan İngilizler Suriye’ye kadar ilerlediler.

Ayrıca isyancı Arap güçleri ile 26 Ekim 1918’de yaptığı Katma Savaşı’nı kazanan Mustafa Kemal, Halep’in beş kilometre kadar kuzeyindeki bölgeyi Türk sınırı olarak belirledi.

– Komuta görevi Alman Limon Von Sanders’ten daha sonra31 Ekim’de Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’na atandı.

-Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından sonra İngilizler Suriye’yi tamamen kontrolleri altına aldı.

– Misak-i Millî’de bu dönemde belirlenmiştir.

B-Sınırları Dışında Savaşılan Cepheler

Galiçya Cephesi: Rusya’nın Karadeniz kıyısına çıkarma yapması üzerine, Osmanlı Devletini Bulgarlara yardım etmesi ile oluşan bir cephedir.

Makedonya Cephesi: Sırpları desteklemek için Selanik’e gelen Fransız kuvvetlerinin Bulgarlarla birlikte Osmanlı Devletince

durdurulması için açılmış bir cephedir.

Romanya Cephesi: Bulgarları Romanya’ya karşı desteklemek için Dobruca, Bükreş ve Tuna bölgesinde verilen mücadelelerdir.

SAVAŞ SONA ERERKEN

– 1917’de yaşanan en önemli gelişmelerden biri de Rusya’daki Bolşevik İhtilali’dir. (7 Kasım 1917)

– İktidara gelen Bolşevik yönetimi, İttifak Devletleri ile 3 Mart 1918’de Brest Litowsk Antlaşması’nı imzalayarak savaştan

çekildi.

– Bolşevik yönetimi, Çarlık hükûmetinin bütün gizli antlaşmalarını dünya kamuoyuna açıkladı.

– Osmanlı Devleti’nin paylaşıldığı gizli antlaşmalar da açığa çıktı.

– İtilaf Devletleri, Rusya’nın çekilmesiyle oluşan boşluğu ABD ile tamamladılar.

– Amerikan ticaret gemilerinin, Alman denizaltıları tarafından batırılması üzerine ABD, Almanya’ya savaş ilan etti. (2 Nisan

1917)

– ABD savaşa katılınca savaş İtilaf Devletleri’nin lehine sonuçlandı.

Uyarı: ABD, I. Dünya Savaşı’na katılarak aynı zamanda ilk kez Monroe Doktrini’nden de ayrılmıştır.

– Selanik Ateşkes Antlaşması (29 Eylül 1918) ile Bulgaristan savaştan çekildi.

– Osmanlı Devleti bu tehlike karşısında ateşkes istedi ve Mondros Mütarekesi’ni İtilaf Devletleri ile imzaladı. (30 Ekim 1918)

– Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, iç karışıklıklarının da artmasıyla birlikte, Villa Gusti Ateşkesi’ni imzalayıp savaştan

çekildi. (3 Kasım 1918)

– Almanya da Rethondes (Rethıns) Ateşkes Antlaşması’nı (11 Kasım 1918) imzalayarak savaştan çekildi.

Böylece dört yıl süren I. Dünya Savaşı da sona erdi.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA ANADOLU

– I. Dünya Savaşı’nın ardından, Anadolu harap ve yıkıktı.

– Türk milleti savaş dönemi boyunca açlık ve yoksulluk nedeniyle çok fazla insan hayatını kaybetti.

– Cephe gerisinde kalan kadın ve çocuklar çok büyük acılar yaşadılar.

Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılmasını Öngören Gizli Antlaşmalar

– İstanbul Antlaşması (18 Mart-10 Nisan 1915): İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanmıştır.

Buna göre; Boğazlar, Midye-Enez çizgisine kadar Trakya, Gelibolu Yarımadası, Sakarya Irmağı’na kadar Kocaeli Yarımadası ile

İmroz ve Bozcaada savaştan sonra Rusya’ya bırakılacaktı.

– Londra Antlaşması (26 Nisan 1915): Üçlü İtilaf Devletleri, İtalya’yı kendi yanlarına çekmek için bu antlaşmayı İtalya’yla

imzalamışlardır. Bu antlaşmaya göre Antalya, Rodos ve 12 Ada İtalya’ya bırakılacaktı.

– Sykes-Picot (Sayks Piko) Antlaşması (26 Nisan 1916): Bu antlaşmayla Rusya’ya; Kafkas sınırına yakın yerler, yani Van ve

Erzurum illeriyle Trabzon ve Bitlis illerinin doğu bölümleri; Sivas, Harput (Elazığ) ve Diyarbakır illerinin bir kısmı bırakılacaktı.

Fransa’ya; Adana ile Beyrut illeri; Halep, Harput ve Diyarbakır illerinin büyük kısmı; Şam ve Sivas illerinin bir kesimi ve Cebel-i

Lübnan sancağının tamamı bırakılacaktı. İngiltere’ye Bağdat ve Basra illerini de içeren Güney Irak bırakılacaktı. Rusya’nın isteği

üzerine Trabzon’a kadar Doğu Karadeniz kıyıları ve Doğu Anadolu da Rusya’ya bırakılacaktı.

– St. Jean De Maurıenne (Sen Jan Dö Moryen) Antlaşması (17 Nisan 1917): İngiltere, Fransa ve İtalya arasında yapılan bu

antlaşmaya göre; Antalya, Menteşe Sancağı ve Konya ilinin bir kısmı ile İzmir ve kuzeyi İtalya’ya bırakılacaktı.