SSCB’NİN KURULMASININ ORTA ASYA TÜRK TOPLUMLARINDA MEYDANA GETİRDİĞİ DEĞİŞİM

– I. Dünya Savaşı başladığında sosyal ve ekonomik yapısı kötüleşen Rusya’da 24 Şubat 1917’de 200 bin işçinin katıldığı grevi bastırmak için gelen askerlerin de greve katılmasıyla bakanlar ve generaller tutuklanmaya başlandı.
– 8 Mart 1917’de yeniden bir halk hareketiyle işçi ve askerler yönetimi ele aldı.
– 1917 Mart’ında Çar II. Nikola tahttan ayrıldı ve yerine Devrimci Hükûmet (Geçici Hükûmet) kuruldu.
– Devrimci Hükûmet içerisindeki Bolşevikler, “barış, ekmek ve toprak” sloganıyla yaptıkları hükûmet içi bir darbeyle Menşevikleri bertaraf ederek iktidarı ele geçirdi.
– 3 Mart 1918 tarihli Brest Litowsk (Birest Litovsk) Antlaşması ile Bolşevik Rusya l. Dünya Savaşı’ndan çekildi.
– Sovyet Rusya 1917-1939 yılları arasında göreli güçsüzlük döneminde Avrupa’da barışın yerleşmesi için uğraştı.
– Bu dönemde Sovyet Rusya ideolojik hedeflerine siyasi hedeflerinden daha çok önem verdiğinden tarafsızlık ve
saldırmazlık politikasını izledi.
– Ayrıca ihtilal içinde ihtilal yapan Lenin, azınlıkların da desteğini alabilmek için self determinasyon politikasını
benimsediklerini ilan etti.
– Bu vaat Rusya’daki Müslüman toplumunda önemli miktarda Bolşevik taraftarının ortaya çıkmasına neden oldu.

– Rus işgallerinin yaşandığı dönemde Türkistan Türkleri (Özbek, Kazak, Kırgız, Türkmen).
– 1905 Rus Devleti ile Azerbaycan, Tatar, Kırım, Avar, Dağıstan gibi Türk toplulukları arasında bir birlik kurulamadı.
– Enver Paşa etkin bir rol oynamıştır.

– Rusların Hokand Millî Hükûmetini devirmesinin ardından yaptığı katliamlara tepki olarak Ergaş Korbaşı önderliğinde başlatılan Türkistan’ın millî mücadelesidir.
Basmacı Hareketi olarak adlandırılan bu mücadele üç döneme ayrılabilir:
– 1. 1918-1921 yılları arasındaki dönem.
– 2. Enver Paşa’nın lider olduğu 1921-1922 yılları arasındaki dönem.
– 3. Enver Paşa’nın şehit edilmesiyle başlayan 1922-1935 yılları arasındaki dönem.
– Türkistan’da 1916’da başlayan isyanlar 1918’de Fergana Vadisi’nin tamamına yayılarak Türkistan millî mücadelesine dönüştü.
– “Türkistan, Türkistanlılarındır.” parolasıyla yola çıkılan bu mücadeleye köylülerin yanında sanatkârlar, din adamları ve reformistler de katıldı.
– 8 Kasım 1921’de Enver Paşa Buhara’da ortaya çıktı. Burada “tam bağımsız Türkistan” için mücadele etmeye karar verdi.
– Kısa bir süre sonra Basmacı Hareketi’ni tek elde topladı.
– Bu dönem millî direnişin zirvesi oldu.
– 1922’de bir baskın neticesinde Enver Paşa’nın şehit edilmesi üzerine üçüncü dönem başladı. 1924’te hareket Ruslar
tarafından bastırılsa da direniş aralıklarla 1935’e kadar devam etti.
– 1936’da Sovyet Türk devletleri kurularak SSCB’ye bağlandı ve Türkistan millî mücadelesi tamamen sonlandırıldı.

– On sekizinci yüzyılda Çarlık Rusyası’nın Kafkasya’yı istilasına karşı ortaya çıkan ve Şeyh Şamil) ile özdeşleşen dinî ve millî direnişi, Ruslar Müridizm Hareketi, Müslümanlar Gazavât olarak adlandırmıştır.
– Gazavât, farklı dillerin konuşulduğu, farklı etnik kökene sahip halkların bulunduğu Kuzey Kafkasya’nın bağımsızlığının hedeflendiği tasavvuf kökenli bir siyasi hareket olmuştur.
– Gazavât, 1917-1922 yılları arasında Sovyet yönetimi tarafından millî bir kurtuluş hareketi, ilerici ve demokratik bir
direniş olarak değerlendirilmiştir.
– Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılmasıyla Grozni’nin kontrolünü ele geçiren General Cahar Dudayev, Çeçen İşkerya Cumhuriyeti’ni (ÇİC) ilan etmiştir.
– ÇİC ve Rusya Federasyonu arasındaki çatışmalar 1990’ların ilk yarısında artarak 1994’te bir savaşa dönüşmüştür.
– 1997’de imzalanan Hasavyurt Antlaşması’yla Çeçenistan’a yarı özerklik verilmiş fakat 1999 Eylül’ünde Rus kuvvetlerinin Çeçenistan’ı tekrar işgal etmesiyle barış son bulmuştur.

– Oğuzların devamı olarak Hazar Denizi’nin güneybatısında yer alan bölgede yaşayan Türklere Azeri Türkü denmiştir.
– 1901’de “Millî Azatlık Hareketi” ile Çar idaresine karşı başlatılan millî direniş sonuçsuz kalmıştır.
– Bu ortamda Mehmet Emin Resulzâde gibi bir lider ortaya çıkmıştır.
– Milliyetçilik ve devletçilik kabiliyetlerinde çok ileri düzeyde tesir gücüne sahip olan Resulzâde; İsmail Gaspıralı, Ziya Gökalp, Yusuf Akçura gibi güçlü fikir insanlarından etkilenmiştir.
– Çarın baskıları sonrasında 1908’de İran’a gitmek zorunda kalmıştır.
– 1911’de kurulan Musavat Partisi ile Azerbaycan millî direnişi, siyasi bir boyut kazanmıştır.
-I. Dünya Savaşı sonrasında 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kurularak bağımsızlık ilan edilmiştir.
– Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin üç ideali, “Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmak” olmuştur.
– Sovyet idaresi 28 Nisan 1920’de bu devlete son vererek yönetimi ele almıştır.
– Mehmet Emin Resulzâde bu ortamda Türkiye’ye kaçmıştır.
– SSCB’nin resmen dağılmasıyla Azerbaycan Devleti 1991’de yeniden kurulmuştur.

– Başkortlar, Ahmet Zeki Velidî Togan önderliğinde Rusya Müslümanları Kongresi’ne katılmış ve 1919’da Togan’ın liderliğinde Başkort Otonom Cumhuriyeti‟ni kurmuşlardır.
– Ahmet Zeki Velidî Togan, devlet başkanlığı sırasında Sovyet yönetimiyle arası açılınca Güney Türkistan’a gitmiş ve
Basmacı Hareketi’ne katılmıştır.
– Başkortların millî mücadelesinin sembol ismi olan Ahmet Zeki Velidî Togan, 10 Aralık 1890’da Başkort bölgesi İşimbay kazası Küzen köyünde doğmuştur.
– Başkort Özerk Cumhuriyeti’nin kurulmasında aktif görev alıp kısa bir süre sonra devlet başkanı olmuştur.
– 1921’de Türkistan Millî Birliğinin başına getirilen Togan, Basmacı Hareketi’ne katılarak Bolşeviklerle mücadeleye girişmiştir.
– Ahmet Zeki Velidî Togan, 1923’te hareketin başarısız olması üzerine İran, Afganistan ve Hindistan üzerinden Avrupa‟ya gitmiş ve 1925‟te Türkiye’ye gelmiştir.
– Yurt dışı ve yurt içinde birçok üniversitede görev yapmıştır.
– 1970’te İstanbul Üniversitesinde görev yaptığı sırada geçirdiği bir ameliyat sonrasında vefat etmiştir.
– Ahmet Zeki Velidî Togan, şüphesiz Türk-İslam tarihi açısından iyi bir bilim insanı, Türk tarihi açısından fedakâr bir
siyasetçidir.