Bu yazımızda güncel müfredata göre hazırladığımız Seçmeli Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi dersi 6. ünitesi olan Türklerde Sanat ünitesinin özet ders notlarını paylaşıyoruz. Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi kitabı özet pdf ders notları sayesinde derslerde daha başarılı olacaksınız. Güncel tarih ders kitabına uygun olarak hazırladığımız Türklerde sanat ünitesi notları aşağıdaki konuları kapsamaktadır.
VI. Ünite Türklerde Sanat
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT
Yaşam Biçiminin Sanata Etkisi
İlk Türk Devletleri’nde Konargöçer hayat şartlarına uygun olarak hayvancılık temel geçim kaynağı olduğu için, ilk Türklerin sanat anlayışında hayvan üslubu denilen süsleme sanatı belirgin olarak işlenmiştir.
İlk Türk toplumlarının inancında hayvanlara farklı anlamlar yüklenmiş, aslan ve kartal güç ve kudreti, kurt özgürlüğü, kaplumbağa ise ebediyeti sembolize etmiştir.
İlk Türk devletlerinde suni tepelerin dünyanın merkezini temsil ettiğine inanılır, kağanın otağı veya sarayı da bu tepeler üzerine kurulurdu.
İlk dönem kent geleneği mimarisi kağanların otağı veya sarayları merkez alınarak gelişmiştir.
Şehirlerle ilgili sınırlı sayıdaki bulgular nedeniyle Hun Dönemi’ne ait mimari kalıntı olarak kurganlar (mezarlar) ve sonraki dönemlere örnek teşkil etmiş çadırlar vardır.
Hunlara ait kurganlar, dönemin sanat anlayışına dair önemli bilgiler sunmaktadır.
Eşyaların kurgana konması, ahiret inancının olduğunu göstermektedir.
İlk Türklerde ortaya çıkmış olan önemli kurganlardan bazıları; Pazırık Kurganları, Noin Ula Kurganı, Esik Kurganı, Kudırge Kurganı, Gök-Bulak Kurganı ve Tuyahta Kurganı’dır.
Esik Kurganı’nda ortaya çıkan Altın Elbiseli Adam buluntusu, Türklerin sanattaki inceliğine güzel bir örnektir.
Dünyanın en eski halısı olan Pazırık Halısı da Türklerin halıcılık alanında seviyelerinin göstermesi bakımından önemlidir.
Hunlarda Sanat
Konargöçer yaşam tarzının vazgeçilmez unsurlarından biri de çadırlardır.
Kubbe şeklindeki tavan, Türk İslam devletleri mimarisini de etkilemiştir.
Hunlarda demircilik, dokumacılık ve deri işleme sanatı da oldukça gelişmiştir.
Hun kurganlarından çıkan önemli eserler arasında deri malzemeden yapılan eşyalar da yer almıştır.
Hunlara ait heykeller ahşaptan, pişmiş topraktan ve madenlerden yapılmış, Hun heykel sanatında hayvan tasvirleri çok gerçekçi bir şekilde işlenmiştir.
Kök Türklerde Sanat
Kül Tigin’in anıt mezarı Kök Türklerde anıt mezar mimarisi hakkında önemli bilgiler vermektedir.
Hunlarda olduğu gibi Kök Türklerde de maden işçiliği ve dokumacılık oldukça gelişmiştir.
Demircilik sanatında kullanılan madenler, yönlerle ilişkilendirilmiştir.
Demir, siyah renginden dolayı kuzeyi; bakır kızıl renginden dolayı güneyi işaret etmiştir.
Kök Türkler, Hunlarda olduğu gibi kaya resimlerinde kurt figürlerine çok sık yer vermiştir.
Kök Türk kurganlarında yapılan kazılarda üzerinde fantastik yaratık resimleri bulunan çok sayıda madenî eşyalar, kulplu maşrapalar ve seramik kaplar bulunmuştur.
Kök Türk kurganlarında görülen heykel sanatı, Hunlara göre daha gelişmiştir.
Kül Tigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyukuk adına dikilen heykeller ise Kök Türk heykellerinin en güzel örnekleridir.
Bu dönemde müzik biraz daha çeşitlenmiş, tuğ müziği, dinî müzik ve ozan müziği ön plana çıkmıştır.
Kamlar, Güneş ve Ay tutulmalarında kötü ruhları kovmak için davul çalarlardı.
İlk Türklerde dinî törenler müziksiz yapılmazdı.
Müzisyenlik, Kök Türklerde zamanla bir meslek hâline gelmeye başlamıştır.
Kök Türklerde, Hunlarda olduğu gibi yuğ/yoğ (ölü gömme) törenleri önemli bir yere sahipti.
Bu törenlere ağıtçılar katılır, ağıtlar yakılırdı.
Ağıt yakma geleneği günümüzde de devam etmektedir.
Uygurlarda Sanat
Uygur Türkleri yerleşik medeniyetin en önemli sanat örneklerini vermiştir.
Uygurlar, Budizm ve Manihaizm dinleri ile tanıştıktan sonra, özellikle tapınak mimarisinde önemli gelişmeler göstermiştir.
Uygur şehirlerindeki pek çok saray, tapınak ve ev kerpiç kullanılarak yapılmış, Haço’daki saray kalıntısında ise taş malzemeler kullanılmıştır.
Uygurlar mimaride tonoz, kubbe ve Türk üçgeni gibi yapılara yer vermişler, gökyüzünden ilham alarak kubbe tekniğini ilk önce çadırlarda ve kurganlarda, daha sonra da diğer mimari yapılarda kullanmışlardır.
Kubbe daha sonraları Türk İslam devletlerinde de kullanılmaya devam etmiştir.
Uygurlar resim sanatında da oldukça ilerlemiş, onların inançları ve yerleşik düzenleri sanat anlayışlarını da etkilemiştir.
Minyatür sanatı, Uygurlarda Mani dininin etkisiyle gelişmiştir.
Uygurlarda heykel sanatının temeli Kök Türklerdeki balballara dayanmaktadır.
Uygurlarda resmî çalgılara kövrük denilirdi.
XX. yüzyılın başlarında yapılan kazılardaki bulgularda, günümüzde de kullanılan müzik aletleri arasında yer alan zurna’ya da rastlanması, zurnanın bu dönemde de kullanıldığını gösterir.
Uygurların on iki makamı, Türklerin duygularını ve müzikal birikimlerini yansıtması bakımından önemlidir.
İlk Türk devletleri müzik konusunda oldukça gelişmiş, bu dönemde türkü söylemek yırlamak/ırlamak sözleriyle ifade edilmiştir.
İlk Türk devletlerinde melodiye Kög, türkü söyleyen kimseye de ırçı denilirdi.
Türklerde müzik aletleri telli, üflemeli ve vurmalı olmak üzere üç kısımdan oluşur ve bu çalgılar arasında kopuz önemli bir yer tutardı.
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE SANAT
İslamiyet’in Sanata Etkisi
Karahanlılardan sonra eski Türk sanatı ile İslam sanatı kaynaşmaya başlamış, böylece ortaya Türk İslam Sanatı çıkmıştır.
Bu dönemde Türklerin kullandığı semboller ve motifler de İslam dininin etkisiyle değişmeye başlamıştır.
Tek merkezden çıkan motifler merkeziyetçiliği ifade ederken, devam eden tekrara dayalı bir süsleme anlayışı ise ölümden sonra yaşamın devamlılığını ifade etmiştir.
Melekler, veliler ve şehitlerin yeşil giydiğine inanılmış, kırmızı renk hayat, sağlık ve kanla bağdaştırılmıştır.
İslamiyet kabul edilince Türk devletlerinde resim ve heykel sanatları rağbet görmemiştir.
Güzel yazı yazma sanatı olan hat sanatı da bu dönemde yaygınlaşmıştır.
Hayat ağacı, vazoda çiçekler, cennet imgesi sayılan nar gibi bazı meyvelerden oluşan bitkisel motifler ve kutsal sayılan bazı hayvan motifleri de yine İslamiyet’in etkisiyle Türk sanatının her alanında yerini almıştır.
Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte Türk mimarisinde yeni yapılar ortaya çıkmış, bu yeni yapıların en önemlileri arasında da camiler yer almıştır.
Camilerin yanında medrese, tekke ve zaviyeler ile ribat ve kervansaraylar da İslam düşünce ve yaşam tarzının sonucunda ortaya çıkmıştır.
İslamiyet’in etkisiyle oluşan saraylar, çarşılar, kaleler, hamamlar, imarethaneler, köprüler ve evler ise Türk İslam şehirlerini oluşturan diğer önemli ögeler arasında yer almıştır.
Bu dönemde İslamiyet’in etkisiyle, kale, şehristan ve rabaz’dan oluşan üçlü bir yapı ortaya çıkmıştır.
Şehristan denilen kentlerde genellikle zanaatla uğraşanlar ile halk kesimi oturmuş, şehrin dış mahalleleri olarak adlandırılan rabazlarda ticari faaliyetler yapılmıştır.
Türk İslam mimarisinin önemli yapılarından birisi de minarelerdi.
İlk Türk devletlerindeki anıtmezar geleneği, İslami dönemde türbe ve kümbet yapımıyla devam etmiştir.
Karahanlılar Dönemi’nde Sanat
Karahanlılar Dönemi’nde Türk kültürü ile İslam kültürü kaynaştırılmış, bu kaynaşma sonucunda birçok sanat eseri ortaya çıkmıştır.
Özellikle mimari yapılarıyla ön plana çıkan Karahanlılar Dönemi’nde Türk İslam mimarisinin ilk örnekleri verilmiştir.
İlk kervansaray mimarisi bu dönemde görülür.
Karahanlılar Dönemi’nden kalan en eski mimari eser Arap Ata Türbesi’dir.
Büyük Selçuklular Dönemi’nde Sanat
Orta Asya’dan gelerek Horasan’a yerleşen Oğuzların kurduğu Selçuklu Devleti kısa sürede büyüyerek İran, Azerbaycan, Anadolu, Suriye ve Mezopotamya’ya hâkim olmuştur.
Bu dönemde yapılan ve süslemesinde ilk kez çini de kullanılan Damgan Camisi’ndeki minare önemlidir.
Büyük Selçuklular ise genelde dört köşeli, çokgen veya yuvarlak planda yapılan türbe ve kümbet mimarisi alanında önemli eserler vermiştir.
Karahanlılar ve Gaznelilerde görülen kervansaray mimarisi, Selçuklular Dönemi’nde geliştirilerek birer anıtsal yapıya dönüştürülmüştür.
Bu dönemdeki Türk müziği, ordu ve saraylarda nevbet çalınarak yapılan askerî müzikten ibaretti.
Halk arasında ise tekke ve saraylarda çalınan ney, boru, tambur ve bağlama gibi müzik aletleri yaygındı.
Türk musikisinde görülen makamlar insan ruhunu dinlendiren özellikteydi. Beş vakit okunan ezanlar da bu makamlar ile okunurdu.
Selçuklular Dönemi’nde kısmen de olsa resim ve heykel alanında çalışmalar yapılmıştır.
Bir diğer süsleme sanatı olan çinicilik, Selçuklular Dönemi’nde başta Rey olmak üzere Musul ve Rakka’da çok gelişmiş, bu dönemde çininin yanında seramik eserler de yapılmıştır.
İlk Türk devletlerinden olan Uygurlarda önemli bir yere sahip olan minyatür sanatı, Büyük Selçuklular Dönemi’nde gelişme göstermiştir.
İlk minyatür okulu Bağdat’ta Selçuklular tarafından açılmıştır.
Türkiye Selçukluları Dönemi’nde Sanat
1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’ya gelen Türk boyları, yeni bir kültür ve sanat ortamının temellerini atmıştır.
Anadolu’nun fethedilmesinde önemli rol oynayan Türkmen komutanlar, ele geçirdikleri bölgelerde beylikler kurarak imar faaliyetlerine başlamıştır.
Bu beyliklerden oluşan Saltuklular, Danişmentliler, Artuklular ve Mengücekliler bir süre sonra Türkiye Selçukluları’nın bayrağı altında toplanmıştır.
Türkiye Selçukluları, sınırlarının genişlemesiyle birlikte Yunan, Roma, Bizans ve Akdeniz kültür merkezleriyle karşılaşmıştır.
Konya, Selçuklu sanatının merkezi olmuştur.
Türkiye Selçukluları Anadolu’ya geldikten sonra yapı malzemesi olarak tuğla yerine taş kullanmaya başlamıştır.
Türk devletlerinin ticari hayatında önemli bir yere sahip olan kervansaraylar, Türkiye Selçukluları mimarisinin anıtsal yapılarıdır.
Bu dönemin dikkat çeken yapıları:
Mengücekler döneminde yapılan Divriği Ulu Cami ve şifahanesi .
Divriği Ulu Cami, Unesco tarafından dünya miras listesine alınan ilk kültürel yapımızdır.
Konya Karatay Medresesi,
İnce Minareli Medrese,
Kırşehir Caca Bey Medresesi,
Sivas Gök Medrese ve
Erzurum Çifte Minareli Medrese diğer önemli yapılardır.
Ahşap
Türkiye Selçukluları Dönemi’nde ahşap sanatı; mihrap, rahle, sanduka vb. alanlarda ustalıkla kullanılmıştır.
Minberlerin yan taraflarına yapılan ahşap süsleme işinde, ahşapların birbirine geçmesiyle yapılan Kündekâri tekniği kullanılmıştır.
Halı Sanatı
İlk Türk devletlerinde oldukça gelişmiş olan halı sanatı, Türk İslam devletlerinde bu gelişimini sürdürmüştür.
Hat Sanatı
İslam dininin Türk el sanatları üzerinde en fazla etkisinin bulunduğu sanat dallarından birisi de hat sanatıdır. Hat güzel yazı yazma sanatıdır
Amasyalı Yakut, ilk Türk hattatı olarak kabul edilir.
Tezhip Sanatı
Kur’an-ı Kerim ve değerli el yazması kitaplar ile levha ve tuğraları süsleme sanatıdır. Tezhip sanatı ile uğraşanlara müzehhib denilmektedir.
Minyatür Sanatı
Minyatür, genellikle el yazması kitaplarda metnin anlatımını
kolaylaştırmak ve kitapları süslemek amacıyla yapılan renkli küçük boyutlu resimlerdir.
Çini Sanatı
Çini, pişirilmiş toprak zemin üzerine değişik boyalarla çizilen geleneksel motiflerin sırlanması ile yapılan bir el sanatıdır.
Cami Mimarisi İle İlgili Kavramlar
Mihrap
Camilerde imamın namaz kıldırdığı kıble tarafındaki bölüm
Revak
Yapının ön yüzünde bir kemer dizisi ile dışa açılan üstü örtülü uzunlamasına mekân
Kemer
İki sütunu birbirine bağlayan mimari öge
Minber
Camilerde hutbe okunan yer
Şadırvan
Abdest alınması amacıyla camilerin yanına yapılan çeşmeli bölüm
Avlu
Bir yapı veya yapı grubunun ortasında kalan açık alan
Eyvan
Genel olarak binaların ortasında bulunan ve iç avluya açılan üç tarafı kapalı, üstü tonoz örtülü mekan
OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT
Osmanlı Sanatının Özgün Özellikleri
Osmanlı Devleti, hüküm sürdüğü coğrafyadan etkilenmesi sonucu mimaride üst kubbeyle örtülü kare birimini uygulamaya başlamıştır.
Altı yüz yıldan fazla süren Osmanlı sanat anlayışı, kendi içinde mimari ve el sanatları olarak iki gruba ayrılı.
Üslup yönünden de
Erken Dönem,
Klasik Dönem ve
Geç Dönem Osmanlı Sanatı olmak üzere üç döneme ayrılmıştır.
Osmanlı sanatında özgün özellikler Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerinde ortaya çıkmış, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde en gelişmiş biçimine ulaşmıştır.
Osmanlı sanatı, bir devlet ve saray sanatı olarak ortaya çıkmıştır.
Osmanlı Devleti’nin yöneticileri, bilim insanları ile şair, müzisyen ve mimar gibi sanatçıları korumuş, onları her zaman desteklemiştir.
Osmanlı Devleti’nde Dinî Mimari
İznik Yeşil Cami
Erken dönem Osmanlı mimarisinin en önemli yapılarından birisi olan İznik Yeşil Cami, Çandarlı Halil Paşa tarafından 1378 yılında Musa oğlu Hacı’ya yaptırılmıştır.
Bursa Ulu Cami
Bursa Ulu Cami’nin yapımı Yıldırım Bayezid Dönemi’nde 1399-1400 yılları arasında tamamlanmıştır.
Mimarı kesin olarak bilinmemekle beraber, Ali Necar ya da Hacı İvac Paşa tarafından inşa edildiği tahmin edilmektedir.
Süleymaniye Camisi
Mimar Sinan’ın; “çıraklık eserim” dediği Şehzade Camisi’nden sonra Kanuni Sultan Süleyman için yaptığı kalfalık dönemi eseridir.
Bu eserin yapımını gerçekleştiren Mimar Sinan, 1489-1588 yılları arasında yaşayan büyük bir yapı ustasıdır.
Kayseri Ağırnas doğumlu olan Sinan, devşirme kökenlidir ve 99 yaşında vefat etmiştir.
II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat da dâhil olmak üzere beş padişah dönemi görmüştür.
Selimiye Camisi
Mimar Sinan’ın; “ustalık eserim” dediği bu cami, 1568-1575 yılları arasında II. Selim adına yapılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde Mimar Sinan’ın ölümünden hemen sonra başmimar olan Davut Ağa, Mimar Sinan’ın kalfasıdır.
Sinan’ın üslubunu devam ettiren Mimar Davut Ağa, İstanbul Cerrah Mehmet Paşa Camisi, Bahçekapı Camisi, III. Murat Türbesi, İncili Köşk ve Bayezid Köşkü gibi önemli yapıların da mimarıdır.
Sultan Ahmet Camisi
Bu camiyi Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa, 1609-1616 yılları arasında I. Ahmet adına inşa etmiştir.
Caminin mimarı Sedefkâr Mehmet Ağa 1570-1589 yılları arasında Mimar Sinan’ın yanında öğrenci olarak yetişmiş, 1606 yılında da mimarbaşı olmuştur.
En önemli eseri Sultan Ahmet Camisi’dir.
Mavi Cami olarak da bilinmektedir.
Osmanlı’nın son dönem eserlerinde Balyan ailesinden gelen mimarların imzası vardır.
Garabet Amira Balyan, 1800-1866 yılları arasında yaşayan Ermeni asıllı bir mimardır ve I. Abdülmecit’in mimarları arasında yer alır.
En önemli eseri, İstanbul’daki Dolmabahçe Sarayı’dır.
Sivil Mimari
Osmanlı sivil mimarisinde ev, mektep, medrese, dârüşşifa, kütüphane, hamam, imaret, çeşme, köprü ve külliyeler gibi yapılar vardı.
Sivil mimarinin en önemli unsurları evlerdi ve bu evler haremlik ve selamlık olmak üzere iki bölümden oluşurdu.
Osmanlı evlerini Avrupa evlerinden ayıran en önemli unsurdu.
Konutların iç mekânlarında mobilya olarak kullanılan yüklükler, sedirler ve nişler yapının ihtiyacına göre tasarlanırdı.
Müzik
Osmanlı’da müzik;
klasik müzik,
halk müziği ve
tasavvuf müziği olmak üzere üç kısma ayrılmış, halk müziği diğer müziklere göre daha yaygın olarak kullanılmıştır.
Hoca Abdülkadir Meragi ve Dr. Subhi Ezgi, Osmanlı Dönemi’nin en önemli musiki âlimleri arasında yer almıştır.
Osmanlı bestekârları arasında ise Mustafa Itri Efendi, III. Selim, Tamburî Osman Bey ve Hacı Arif Bey gibi önemli isimler bulunmaktadır.
Minyatür ve Yazı (hat)
Bu dönemin ilk minyatür örnekleri Amasya ve Edirne’de ortaya çıkmıştır.
Matrakçı Nasuh ve Levni, Osmanlı minyatürünün en önemli isimleri arasında yer almıştır.
Osmanlı hat sanatının kurucusu olarak kabul edilen Amasyalı Şeyh Hamdullah, güzel yazı yazma sanatında Klasik Dönemin öncüsü olmuştur.
Ahmed Şemseddin Karahisarî ve Hafız Osman ise bu sanatı zirveye taşıyan isimler olarak tarihe geçmişlerdir.
Resim sanatı
XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’nde önem kazanmıştır.
Bu sanatın önemli temsilcileri
Şeker Ahmet Paşa (1841-1906),
Osman Hamdi Bey (1842-1910) ve
İbrahim Çallı’dır (1882-1960).
Sanayi-i Nefise Mektebi’nin kurulmasında önemli görevler üstlenen Osman Hamdi Bey, resimlerinde daha çok Doğulu insan figürlerini işlemiştir.
Kur’an Okuyan Adam, Kaplumbağa Terbiyecisi ve Silah Taciri onun önemli çalışmaları arasında yer alır.
Ülkemizdeki ilk resim sergisini 1874 yılında açan Şeker Ahmet Paşa, Bursa Manzaraları, Talim Yapan Erler, Narlar ve Ayvalar ve Tepe Üzerindeki Kale gibi birbirinden değerli resimleri yapan dünyaca ünlü bir ressamdır.
Bu yüzyılın önemli ressamlarından biri de İbrahim Çallı’dır.
İbrahim Çallı, portre ve manzara resimleri ile tarihî olayları konu alan tablolar çizmiştir.
Mor Salkımlar, Manolyalar, Mevleviler ve Gül Koklayan Kadın, onun önemli eserleri arasında yer almaktadır.
Edebiyat
Edebiyat;
Divan Edebiyatı,
Halk Edebiyatı ve
Tasavvuf Edebiyatı olmak üzere üç kısma ayrılır.
Aruzla şiir yazan şairlerin şiirleri divan adı verilen bir kitapta toplandığı için bu dönem edebiyatına Divan Edebiyatı denilmiştir.
Yüksek Zümre Edebiyatı olarak da bilinen bu dönem edebiyatının ilk temsilcisi Hoca Dehhâni’di
Osmanlı’da Halk Edebiyatı ürünleri hem ferdî (kişisel) hem de anonim olarak ortaya konulmuştur.
Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan ve Dadaloğlu gibi şairler bu dönemin öne çıkan halk ozanlarıdır.
Tekke Edebiyatı olarak da bilinen Tasavvuf Edebiyatı, Osmanlı’da Yunus Emre ve Mevlana geleneği üzerinde yükselmiştir.
Osmanlı ve Batı Sanatının Etkileşimi
XVI. yüzyıl sonlarına kadar İtalya ve Fransa gibi ülkelere giden Osmanlı elçileri, kılık-kıyafetleri ve âdetleri ile bu ülkelerin önde gelen çevrelerini etkilemiştir.
Lale Devri (1718-1730) ise Osmanlı’nın Avrupa’ya açıldığı ve Batılılaşma Hareketi’nin başladığı dönemdir.
Mimari, süsleme ve diğer sanat dalları ile özel yaşam tarzında Fransızların taklit edilmeye başlandığı bu dönemde İstanbul, Selanik, İzmir, Kahire ve Beyrut gibi şehirler Batılılaşmanın merkezi hâline gelmiştir.
XVIII. yüzyıl, müzik alanında Osmanlı Devleti’ndeki mehter müziğinin Batı müziğini etkilediği dönemdir.
Rusya, Avusturya, Fransa ve İngiltere mehter müziğinden etkilenerek bu müziği ve bu müzikle birlikte Türk müzik aletlerini de kullanmış, Türk müzisyenler İngiltere’de Kraliçe Victoria Dönemi’ne kadar görev yapmışlardır.
Mozart, Türk müziğinden etkilenerek Saraydan Kız Kaçırma adlı eserini bestelemiştir.
Ünlü besteci Beethoven (Bethofın), 1811 yılında mehter marşından etkilenerek bir Türk marşı yazmıştır.
Mehterhane’nin kaldırılması ile birlikte Batı müziği resmen Osmanlı toplumunu etkisi altına almıştır.
Mızıka-i Hümâyun (Askerî Mızıka Okulu) İtalyan müzisyen Donizetti’ye (Donicetti) kurdurulmuş, Batı müziği Abdülaziz Dönemi’nden sonra saray ve çevresinde kendisini hissettirmeye başlamıştır.
Osmanlı Mimarisi Lale Devri’nden itibaren Batı’nın etkisinde kalmaya başlamış, III. Ahmet Çeşmesi ve Nevşehirli İbrahim Paşa Külliyesi bu dönemde yapılmıştır.
Aşırı süslemenin ön planda olduğu bu yeni üsluba Türk- Barok üslubu denilmiş, Nur-u Osmaniye Camisi, bu tarzın en güzel örneği olarak kabul edilmiştir.
Mimar Numan Kemaleddin Bey, Kamer Hatun Camisi’ni (İstanbul) ve Gazi Eğitim Enstitüsü’nü (Ankara) bu anlayışla yapmıştır.
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE SANAT
Mimari
Cumhuriyet Dönemi Türk mimarlığı, kültürel geçmişi olan İslam mimarisinin yanında Batı mimarisinin de etkisinde gelişmiştir.
XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı mimarisini önemli ölçüde etkileyen Avrupa mimarisi, II. Meşrutiyet Dönemi’nde yeni bir boyut kazanmıştır.
Öncülüğünü Mimar Kemalettin ve Vedat Tek’in yaptığı bu dönem, I. Ulusal Mimarlık Dönemi olarak da adlandırılmıştır.
Bu dönem yapılarının estetik anlayışında dış cephe biçimi ve süslemeleri Türk tarihini yansıtırken yapıların iç kısımları Avrupa’dan izler taşır.
1930’ların sonlarında II. Ulusal Mimarlık Üslubu ortaya çıkmıştır.
Temelini geleneksel Türk sivil mimarisinden alan bu üslubu ortaya çıkaran mimarlar, Türk mimarlığında millî mimari değerlerin ön plana çıkarılması için gayret göstermişler, millî birlik ve beraberlik duygusunun mimarideki estetiğe yansıması için uğraşmışlardır.
Projesi Emin Onat ve Orhan Arda tarafından çizilen Anıtkabir mimarisi, nostaljik ve akademik yöntemlerin sentezi şeklinde gelişme gösteren bu akımın eserlerine örnektir.
Resim
Türk resim sanatının kurumsallaşmasında ve çağdaşlaşmasında II. Meşrutiyet Dönemi’nde kurulan ve 1921 tarihinde Türk Ressamlar Birliği adını alan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti önemli rol oynamıştır.
Türk Ressamlar Birliği, 1929 yılında Güzel Sanatlar Birliği adını almıştır.
Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki resim sanatçıları Millî Mücadele’nin etkisinde oldukları için yaptıkları resimlerde Atatürk ve silah arkadaşlarının faaliyetlerini, Türk ordusunun kahramanlıklarını ve halkın Millî Mücadele
Dönemi’nde yaşadığı sıkıntıları anlatmışlardır.
Heykel
1930’lu yıllarda heykeltıraş sayısında kayda değer bir artış olmuştur.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında anıt heykel alanında tecrübeli heykeltıraş ile teknik alt kadro olmadığı için ilk Atatürk anıt heykeli Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippel (Haynrik Kıripıl) tarafından yapılmıştır.
İstanbul Sarayburnu Parkı’na dikilmiştir (1926).
1929 yılında Nijat Sirel tarafından yapılan İzmit Atatürk Heykeli Cumhuriyet Dönemi’nde bir Türk sanatçısı tarafından yapılan ilk anıt heykeldir.
Müzik
Atatürk’ün öncülük ettiği bu yenileşme hareketleri sonucunda Ankara’da Musiki Muallim Mektebi açılmış, II. Mahmut Dönemi’nde açılan Mızıka-yı Hümâyun, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’na dönüştürülmüştür.
1926 yılında Darü’l-elhan (müzik okulu), Konservatuar adını almış, Ankara Devlet Konservatuarı ve İstanbul Belediye Konservatuarı kurulmuştur.
Bu dönem çok sesli müziğin önde gelen isimleri arasında yer alan Cemal Reşit Rey, Ahmet Adnan Saygun, Necil Kazım Akses, Hasan Ferit Alnar ve Ulvi Cemal Erkin Türk Beşlileri olarak tanınmışlardır.
Atatürk, yaşanan bu gelişmelere öncülük ederek destek vermiş ve sanat çalışmalarını yakından takip etmiştir.
