Bu yazımızda güncel müfredata göre hazırladığımız 10. sınıf tarih dersi 1. ünitesi olan Türkistan’dan Türkiye’ye (1040- 1299) ünitesinin özet ders notlarını paylaşıyoruz. Türk-İslam Medeniyetinde Bilim, Kültür, Eğitim Ve Sanat Ders Notu sayesinde tarih dersi yazılılarına tam olarak hazırlanacaksınız.10. sınıf tarih kitabı özet pdf ders notları sayesinde derslerde daha başarılı olacaksınız. Maarif modeline uygun olarak hazırladığımız 10. sınıf tarih dersi notları aşağıdaki konuları kapsamaktadır.
Ders: 10. sınıf tarih
Ünite: 1. Ünite: Türkistan’dan Türkiye’ye (1040- 1299)
Öğrenme Çıktısı/ kazanım: Türk-İslam Medeniyetinde Bilim, Kültür, Eğitim Ve Sanat ders notları
İlgili yazılı: 10. sınıf tarih dersi 1. dönem 2. yazılı
TÜRK-İSLAM MEDENİYETİNDE BİLİM, KÜLTÜR, EĞİTİM VE SANAT
TİKA ve Faaliyetleri
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA), 1992 yılında kurulmuştur.
Amacı, ülkelerin kalkınma süreçlerini desteklemek ve ortak tarihi mirasımızı korumaktır.
5 kıtada yaklaşık 150 ülkede faaliyet gösterir.
Eğitim, tarım, sağlık ve restorasyon gibi alanlarda 30 binden fazla proje gerçekleştirmiştir.
Yunus Emre Enstitüsü
Yunus Emre Vakfı bünyesinde 2009 yılında faaliyete başlamıştır.
Temel amacı, Türk dilini, tarihini, kültürünü ve sanatını dünyaya tanıtmaktır.
Yurt dışında 80’den fazla kültür merkezi bulunmaktadır.
Türkiye’nin diğer ülkelerle kültürel bağlarını ve dostluğunu güçlendirmeyi hedefler.
Türk-İslam Medeniyetinde Bilimsel Gelişmeler
IX. yüzyıldan itibaren İslam dünyasında bilimsel alanda büyük bir ilerleme yaşanmıştır.
Türkler, dinî ilimlerin yanı sıra matematik, astronomi, fizik, kimya gibi alanlarda önemli çalışmalar yapmıştır.
Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular gibi devletlerin yöneticileri, bilim insanlarını ve çalışmaları desteklemiştir.
Bu bilimsel gelenek, Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan beylikler ve Türkiye Selçuklu Devleti döneminde de devam etmiştir.
Türk-İslam Medeniyetinde Eğitim Kurumları
Büyük Selçuklu Devleti döneminde Bağdat’ta kurulan Nizamiye Medreseleri, sonraki medreselere model olmuştur.
Eğitim; küttaplar (sıbyan mektepleri), medreseler, rasathaneler (gözlemevi), darüşşifalar (hastaneler) ve kütüphaneler gibi kurumlarda yürütülmüştür.
Mesleki eğitimde ise Ahilik teşkilatı önemli bir rol oynamıştır.
Orta Çağ Avrupası’nda Eğitim ve Bilim
Avrupa’da skolastik düşünce egemendi ve bilimsel çalışmalar Katolik Kilisesi’nin denetimindeydi.
Eğitim, büyük ölçüde rahiplerin görev yaptığı katedral ve manastır okullarında veriliyordu.
Eğitim dili Latinceydi ve halk arasında okuma yazma oranı çok düşüktü.
Kilisenin öğretileri, bilimsel gelişmelerin önündeki en büyük engel olarak görülüyordu.
Avrupa’da Bilimsel Canlanma ve Üniversiteler
Haçlı Seferleri (XI-XIII. yüzyıllar) sonrasında Avrupalılar, İslam dünyasının bilimsel birikimine ilgi duymaya başladı.
Müslümanlardan geri alınan Tuleytula (Toledo), Sicilya ve Gırnata (Granada) gibi bilim merkezlerindeki eserler Avrupa’ya aktarıldı.
Batı’nın ilk üniversitesi olan Bologna Üniversitesi’nin yanı sıra Oxford, Cambridge ve Paris gibi üniversiteler kuruldu.
Bu üniversiteler, Avrupa’daki bilimsel çalışmalara öncülük etti.
Biruni (973-1051)
Astronomi, matematik, coğrafya, tarih gibi birçok alanda eserler vermiştir.
Gazneli Mahmud’un himayesinde önemli çalışmalar yapmıştır.
İki yer arasındaki boylam farkını hesaplamak için ay tutulmasını gözlemlemiştir.
“Kitâbü’t Tefhîm” adlı eseri, çeşitli bilimsel konuları içerir.
İbn Nefis (1213-1288)
XIII. yüzyılın en önemli hekimlerindendir.
Tarihte ilk defa küçük kan dolaşımını doğru bir şekilde tanımlamıştır.
Galen’in kanın kalbin sağ ve sol karıncıkları arasında doğrudan geçtiği yönündeki hatalı görüşünü düzeltmiştir.
Onun bu buluşu, kendisinden yüzyıllar sonra Avrupalı bilim insanları tarafından yeniden keşfedilmiştir.
Türk-İslam Sanatının Özellikleri
İslamiyet öncesi Türk gelenekleri ile İslam, Bizans, İran ve Akdeniz kültürlerinin bir sentezidir.
Taş işçiliği, çini, ahşap ve maden sanatı gelişmiştir.
Mimari eserler arasında cami, medrese, han, kervansaray, kümbet ve şifahane bulunur.
Anıt mezar özelliği taşıyan kümbetler, İslam dünyasında ilk kez Türkler tarafından inşa edilmiştir ve çadır geleneğinin mimariye yansıması olarak görülür.
Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası
Türk-İslam mimarisinin başyapıtlarından biri olan Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, 1228-1229 yıllarında Mengücekliler tarafından inşa edilmiştir.
Bu yapı; cami, darüşşifa ve türbeden oluşan bir külliye özelliği taşımaktadır.
Anadolu’daki geleneksel taş işçiliğinin en güzel örneklerinin görüldüğü bu külliyede dört adet taç kapı bulunmaktadır.
Orta Çağ Avrupa Sanatı
Sanat, büyük ölçüde Katolik Kilisesi’nin etkisi altındaydı.
Romanesk (IX-XII. yüzyıllar) ve Gotik (XII-XVI. yüzyıllar) sanat üslupları mimariye hakim olmuştur.
Eserlerde genellikle İncil ve Tevrat’ta anlatılan olaylar tasvir edilmiştir.
Fresk (duvar resmi), heykel ve vitray (renkli cam sanatı) yaygın olarak kullanılmıştır.
Anadolu’da Tasavvuf Düşüncesi
Tasavvuf, insanın ahlaki olarak olgunlaşmasını hedefleyen bir düşünce sistemidir.
Hoca Ahmed Yesevi (?-1166) ‘nin öğretileri, Horasan erenleri aracılığıyla Anadolu’ya taşınmıştır.
Moğol istilası gibi zorlu dönemlerde halka manevi bir güç ve umut vermiştir.
Dil, din, ırk ayrımı yapmadan bütün insanları kucaklayan bir anlayışa sahiptir.
Anadolu’nun Manevi Önderleri
- Mevlana Celaleddin Rumi (1207-1273): Eserlerinde insan sevgisi ve hoşgörüyü işlemiş, Mesnevi en önemli eseridir.
- Hacı Bektaş Veli (XIII. Yüzyıl): Bektaşilik düşüncesinin kurucusudur ve Yeniçeri Ocağı’nın piri olarak kabul edilmiştir. En önemli eseri Makâlât’tır.
- Yunus Emre (1241-1321): Şiirlerini halkın anlayacağı sade bir Türkçe ile yazarak ilahi aşkı anlatmıştır. Divan ve Risaletü’n-Nushiyye adlı iki eser vardır.
- Muhyiddin İbnülarabi (1165-1240): Onun ortaya koyduğu tasavvuf anlayışı, kendisinden sonraki tasavvuf hareketlerine de yön verdi.
Bu mutasavvıflar, Anadolu’nun Türkleşme ve İslamlaşma sürecinde kilit rol oynamıştır.
Kaşgarlı Mahmud (XI. yüzyıl)
Türkçenin bilinen ilk sözlüğü olan “Divânü Lugâti’t-Türk” adlı eseri yazmıştır.
Amacı, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zengin bir dil olduğunu göstermektir.
Eseri, dönemin Türk boylarının dilleri, kültürleri ve coğrafyası hakkında eşsiz bilgiler içerir.
Eserinde, o döneme ait bir dünya haritası da bulunmaktadır.
Ömer Hayyam (1048-1131)
Matematik, astronomi, felsefe ve edebiyat alanlarında çalışmalar yapmıştır.
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah adına Celali Takvimi’ni hazırlamıştır.
Matematikte üçüncü dereceden denklemlerin çözümüyle ilgili çalışmalar yapmıştır.
Felsefi içerikli rubaileriyle dünya çapında tanınmaktadır.
Cezeri (XII-XIII. yüzyıl)
Mekanik ve sibernetik (otomasyon) biliminin öncüsü kabul edilir.
Artuklular döneminde yaşamış ve birçok mekanik alet tasarlamıştır.
“Kitab-ül Hiyel” (Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap) adlı eseri, icatlarının çizimlerini ve çalışma prensiplerini içerir.
Tasarımları arasında su saatleri, otomatik makineler ve robotlar bulunmaktadır.
İbni Bibi (XIII. yüzyıl)
Türkiye Selçukluları döneminin en önemli tarihçilerindendir.
“el-Evâmirü’l-Alâiyye” adlı Farsça eserinde, Selçuklu tarihini anlatmıştır.
Eseri, özellikle I. Alâeddin Keykubad dönemi hakkında ayrıntılı bilgiler içerir.
Dönemin siyasi olaylarının yanı sıra sosyal ve idari yapısı (örneğin ikta sistemi) hakkında da önemli bir kaynaktır.
Bir yanıt bırakın