
Bu yazımızda güncel müfredata göre hazırladığımız Seçmeli Ortak Türk Tarihi dersi 7. ünitesi olan Türk Dünyasının Ortak Manevi ve Kültürel Mirasları ünitesinin özet ders notlarını paylaşıyoruz. Ortak Türk Tarihi kitabı özet pdf ders notları sayesinde derslerde daha başarılı olacaksınız. Güncel tarih ders kitabına uygun olarak hazırladığımız VII. Bölüm Türk Dünyasının Ortak Manevi ve Kültürel Mirasları dersi notları aşağıdaki konuları kapsamaktadır.
Ortak Türk Tarihi 7. Bölüm Türk Dünyasının Ortak Manevi ve Kültürel Mirasları
1. TÜRK HALKLARININ ORTAK DESTANLARI
Oğuz Kağan Destanı, Türeyiş Destanı, Göç Destanı, Dede Korkut Hikâyeleri, Manas Destanı, Alpamış, Köroğlu.
Bunlardan Oğuz Kağan Destanı bütün Türk dünyasında bilinen bir destandır.
Dede Korkut Hikâyeleri Oğuz Türklerinin yaşantılarını, kahramanlıklarını anlatmaktadır.
Manas Destanı ise Kırgız Türklerine ait dünyanın en uzun destanıdır.
Alpamış Destanı’ndaki Alpamış; Anadolu ve Kafkasya Türklerinde Alp-Bamsı, İdil-Ural bölgesinde Alpamşa, Kazak, Nogay ve Karakalpaklarda Alpamıs, Özbeklerde Alpamış, Altay Türklerinde Alp-Mangaş, Alp-Mamış biçimlerinde millî kahraman sıfatıyla değer görmektedir.
Anadolu ve Kafkasya’da Köroğlu, Orta Asya’da Göroğlu olarak bilinen Köroğlu Destanı ortak değerlerden biridir.
Nasreddin Hoca, Anadolu’dan Orta Asya’ya kadar uzanan geniş sahadaki Türk toplulukları arasında sevilmektedir. O, Azerbaycan’da Molla Nesriddin, Orta Asya’da Nesriddin Efendi, Apendi veya Koja Nasır adı ile bilinir.
Türk dünyasının ortak karakterlerinden biri de Keloğlan’dır. Keloğlan Orta Asya’da Tazşa Bala olarak bilinmektedir.
MANAS DESTANI
Manas Destanı, Kırgız halkının kahramanlık destanıdır. Destanda milletin bağımsızlığı, birliği ve selameti için mücadele etmenin gerekliliği vurgulanmaktadır. Destan Manas, Semetey ve Seytek olarak adlandırılan üç bölümden oluşur.
Destanın temel kahramanı Manas Batır kahramanlık, feraset ve vatanseverlik simgesidir.
Manas Destanı’nın şu ana kadar 70’ten fazla nüshası kaydedilmiştir. Manas, dünyanın en uzun destanı olarak Guinness Rekorlar Kitabı’na girmiştir.
Manas Destanı UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne alınmıştır.
NEVRUZ BAYRAMI
Bu bayram Doğu Türkistan’dan Balkanlara kadar birçok bölgede Nevruz, Növrüz, Nauruz, Nooruz gibi adlarla bilinir. En eski bahar bayramlarından biri olan Nevruz 21 Mart’tan başlayarak birkaç gün boyunca kutlanır.
Nevruz; Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye, Türkmenistan, Afganistan, İran ve Tacikistan’ın yanı sıra Tataristan, Başkortostan, Çuvaşistan ve Kuzey Kafkasya’da geleneksel yılbaşı ve baharın gelişi olarak kutlanır.
ON İKİ HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ
Hunlar döneminden itibaren kullanılan bu takvim Kök Türk yazıtları ve Eski Uygurca yazıtlarda kayıtlıdır. Türklerin kullandığı ilk takvimdir ve güneş yılı esasına göre düzenlenmiştir. Takvim Çinliler ve Tibetliler tarafından da kullanılmıştır. On iki yılda bir devir yapan bu takvimde yıllar, hayvan adları ile gösterilir. Türk takvimi günümüzde Orta Asya, Sibirya, İdil-Ural ve Kafkasya Türklerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
HALK OYUNLARI
Türk topluluklarında halk oyunlarının çok çeşidi bulunmaktadır. Anadolu ve Orta Doğu’da “Halay”, Azerbaycan’da “Yallı”, Özbeklerde “Lezgi”, Kazak ve Kırgızlarda “Kara Corga”, Kırım Türklerinde “Kaytarma” adlarıyla meşhur oyunlar vardır.
Halay ve Yallı, Lezgi ve Kaytarma birbirine yakınlık göstermektedir. Batı Anadolu’daki “Zeybek Oyunu” birçok yönden Orta Asya ve Sibirya halk oyunlarına benzemektedir.
YALLI OYUNU
Azerbaycan halk kültüründe geniş bir yer tutan mitolojik kaynaklı bir oyundur. Yallı oyununu oynayanlar kâinatın ebedî döngüsünü, hareketliliğini ve dinamizmini sembolize eden mistik bir daire boyunca sıkı bir şekilde dizilirler. Oyunun ilerleyen kısımlarında kaçışırlar ve aniden yere uzanırlar.
3. TÜRK HALKLARININ ORTAK MADDİ KÜLTÜRÜ
Eski Türklerden beri günümüze ulaşan keçe evler (eb, otav), bunlarla bağlantılı tabirler (ev aletleri için kullanılan tabirler, sembolik yer-Tör) ve süs eşyalarının ortak olduğu görülmektedir. Çoğunluk Türk topluluklarının halıları üzerinde geometrik nakışlarla beraber hayvan tasvirleri görülür. Türk topluluklarında düğün sözcüğü yerine “toy” kullanılır. Toylarda verilen yemek ikramı, halk oyunları ve kutlamalarda da benzerlik görülür.
Düğünlerde vekil ata/ökil ata, sağdıç gibi temsilcilerin bulunması, bebek doğunca beşik toyu yapılması, sünnet düğünlerinde çocuğun dayısı tarafından yeğenine tay (at yavrusu) hediye edilmesi bunlara birer örnektir.
Sibirya’nın Türk halkları ve ayrıca Başkurtlar, çoğunlukla destanlar için kullanılan ve “boğaz şarkısı” olarak bilinen özel bir tür şarkı sanatına sahiptirler. Bu şarkı veya destan; Altaylılarda “kaay”, Hakaslarda “haay”, Tuvalılarda “höömey” ve “kargıraa”, Yakutlarda “habarga ırıata”, Başkurtlarda “üzleu” adlarıyla bilinir.
4. TÜRK HALKLARININ ORTAK MİLLÎ OYUNLARI
Ulusal oyunlar ve sporlarda da ortaklık görülmektedir. Örneğin Türklerin ata sporu olarak bilinen güreş; küreş, küres biçimlerinde Orta Asya, İdil–Ural, Kafkasya, Anadolu ve Balkan Türklerinde yaygın bir şekilde düğün (toy) ve çeşitli etkinliklerde gerçekleştirilir.
Buna benzer Kırgızlarda kökbörü, Kazaklarda kökpar, Özbeklerde köpkari veya oğlak, Türkmenlerde owlakgapdy adında hâlâ sevilen tarihî ata sporlarından biridir. Çeşitli şekillerinin Kafkasya ve Anadolu’da bulunduğu bilinmektedir. Bununla beraber, payga veya bayga/ bayge olarak bilinen geleneksel at koşusu da gerçekleştirilmektedir.
Türk halklarında büyüklerin oyunları ve sporlarının yanı sıra, çocukların oyunları ve oyuncakları da önemli bir benzerlik göstermektedir. Oyunlar için kullanılan tabirler (dokuz kumalak, ak terek, ak süyek/ak çölmök, asık/aşık) ve oyun tekniğinin benzer olması ortak köklere işaret etmektedir.
Çovgan, at üstünde oynanan spor oyunudur. Modern polo oyunu türlerinden sayılır. “Çovgan, Karabağ bölgesine has at üstünde oynanan oyun türü” olarak 2013 yılında UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesi’ne dâhil edilmiştir.
GÜREŞ
Güreş Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. Manas Destanı’nda yer alan Koşay Han gelmiş geçmiş pehlivanların en büyüğü olarak kabul edilir.
Alpamış Destanı’nda ise Alpamış doksan Kalmuk alpını tek tek güreşte yenerek ün kazanan yiğit olarak geçer.
Güreş genelde geleneksel bayramlarda (Nevruz, Sabantoy) ve özel günlerde gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de her sene Haziran ayında düzenlenen “Kırkpınar Yağlı Güreşleri”, Tataristan, Başkortostan ve Çuvaşistan’da yaz aylarının başlamasıyla geleneksel Sabantoy bayramında yapılan “Köreş/Köreşü” müsabakaları buna örnek teşkil eder. Yine Özbekistan’ın teşebbüsüyle her sene dünyanın çeşitli ülkelerinde gerçekleştirilen uluslararası “Özbek Kureşi” turnuvaları, Kazakistan tarafından yapılan uluslararası “Kazak Küresi” turnuvaları ve Kırgızistan’da düzenlenen “Köçmön Oyundarı” (KonargÖçer Oyunları) atalardan miras kalan bu sporun ne kadar değerli olduğunun göstergesidir.
KÖKBÖRÜ
Orta Asya halk kültüründe, özellikle Türk topluluklarında atla oynanan bir tür yarıştır. Oyun iki takım arasında oğlağın at üstünde belirli bir yere kadar götürülmesi şeklindedir. Oğlağı taşıyan atlıyla beraber diğer oyuncular da oğlağı kapmak için yarışır. Oyun tarzı kurdun avlanmasına benzetilmiş ve bu şekilde ortaya çıkmıştır.
Bir yanıt bırakın