Bu sayfada paylaştığımız İslam Bilim Tarihi Dersi ders notlarımız sayesinde tüm konulara hakim olacaksınız. Seçmeli İslam Bilim Tarihi Dersi 9. 10. 11. ve 12. sınıflarda seçmeli olarak okutulan bir derstir. Bu tarih ders notları Milli Eğitim Bakanlığı müfredatına uygun olarak hazırlandı. Bu yazımızda Seçmeli İslam Bilim Tarihi Dersinin 3. ünitesi olan Erken Abbasi Dönemi’nde Bilim ve Felsefe (VIII-IX. Yüzyıl) Ders Notunu paylaşıyoruz.
Sınıf: Seçmeli tarih
Ders: İslam Bilim Tarihi
Ünite: 3. ünite: Erken Abbasi Dönemi’nde Bilim ve Felsefe (VIII-IX. Yüzyıl)
İlgili yazılı: İslam Bilim Tarihi 1. dönem 1. yazılı
Erken Abbasi Dönemi’nde Bilim ve Felsefe (VIII-IX. Yüzyıl)
- Abbasilerin Bilimin Gelişmesine Katkıları: Emevilerden sonra yönetimi alan Abbasiler (750-1258), başkent Bağdat olmak üzere İslam devletinde yeni kurumlar kurmuşlardır.
- Halife Mansur Dönemi (754-775): Ticaret yollarının kesişim noktasında Bağdat şehrinin kurulması, ticareti ve ekonomik refahı artırmıştır.
- Halife Harun Reşid (786-809) ve Halife el-Mansur gibi Abbasi halifelerinin farklı kültürlere ilgi duyması, imparatorluk bilinci oluşturma çabaları ve ticaretin getirdiği ekonomik imkanlar İslam biliminin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.
- Vezirler ve zengin aileler, Harun Reşid ve el-Mansur Dönemi’nde bilimsel çalışmalara maddi ve manevi destek vermişlerdir.
- Halife el-Me’mun (813-833): Bizans ve Hindistan’a elçiler göndererek önemli eserleri İslam dünyasına taşımıştır. Sicilya ve Bizans’tan çevirmenler getirmiş ve onlara yüksek ücretler ödemiştir. Astronomi alanındaki ilk gözlemevini (rasathane) kurdurmuştur.
- Abbasiler dönemi, İslam dünyasının bilimsel anlamda “Altın Çağı” olarak kabul edilir.
- Beytü’l-Hikme (Bilgelik Evi): IX. yüzyılın başlarında, Abbasi Halifesi el-Me’mun tarafından Bağdat’ta kurulmuş bir akademidir.
- Burada Müslüman, Hristiyan, Yahudi ve Sabii bilginler bir araya gelerek yeni çeviriler yapmış, eski çevirileri düzeltmiş ve çeşitli bilim dallarında araştırmalar yapmışlardır.
- Halife el-Me’mun, astronomide doğru sonuçlar elde etmek amacıyla Bağdat ve Şam’da iki rasathane kurdurmuştur. Bu rasathaneler, bilim tarihinin bildiği ilk gözlemevleridir.
- Abbasiler Dönemi bilimsel çalışmaları üç aşamada incelenir:
- Birinci Evre (Bilgiyi Elde Etme): Bilimsel çalışmaların temel kaynaklarından alındığı dönemdir. Amaç, hangi dilde olursa olsun bilgiyi Arapça’ya çevirmektir.
- İkinci Evre (Bilgiyi Sistemleştirme): Bilginin kullanılabilir hale getirilerek topluma faydalı olması amaçlanır. Bilim bu dönemde desteklenir ve önemli bir konuma gelir.
- Üçüncü Evre (Özgün Bilgi Üretme): Bilim, kendi araştırma kuralları, yöntemleri ve kavramları olan bağımsız bir alan haline gelir.
ABBASİLERDE İLK ÇEVİRİLER
- İslam’ın sağlığa verdiği önem nedeniyle ilk çeviriler tıp alanında yapılmıştır.
- VIII. yüzyıldan sonra yapılan çevirilerle, Müslüman hekimlerin “Calinus” olarak tanıdığı Grek hekim ve filozof Galen’in görüşleri etkili olmaya başlamıştır.
- VIII. yüzyılın ortalarına doğruYunanca, Hintçe ve Farsça kitapların hızlı bir şekilde çevirisi yapılmıştır. İlk çevrilen eserlerden bazıları:
- Batlamyus: Kanon, Almagest
- Aristoteles: Organon
- Hintli Beydaba: Kelile ve Dimne
- İbnül-Mukaffa (720-756): Fars asıllı önemli bir edebiyatçı ve çevirmendir. Farklı bilim dallarında çeviriler yapmıştır. En bilinen eseri, hayvan hikayeleri şeklinde bir siyaset kitabı olan “Kelile ve Dimne“dir.
ERKEN ABBASİ DÖNEMİ’NDE BİLİMSEL ÇALIŞMALAR – ASTRONOMİ
- Astronomi, devlet işlerinin düzenlenmesi, kıble yönünün belirlenmesi, namaz vakitlerinin ayarlanması, oruç zamanlarının tespiti, deniz ve karada yön bulma gibi ihtiyaçlar nedeniyle Müslümanlar için önemli bir bilim dalı olmuştur.
- Emeviler Dönemi’nde yapılan Kuseyr Amra Sarayı’ndaki gökyüzü haritası tasvirleri, bu dönemde astronomiye verilen değeri gösterir.
- Abbasi Halifesi el-Me’mun Dönemi’nde:
- Hintçe astronomi kitabı Siddhanta
- Sasanilerden Zic-i Şahi
- Yunanlılardan Batlamyus’un Almagest ve Terrabibles adlı eserleri Arapça’ya çevrilmiştir.
- Bu dönem, İslam astronomisinin başlangıcı olarak kabul edilir.
- Abdurrahman es-Sûfî: Dönemin önemli astronomlarından biridir. Albercht Dürer’in 1515 tarihli “Gökyüzü Haritası” adlı çalışmasında dört önemli astronom arasında gösterilmiştir.
- Pusula: Çinliler tarafından icat edilmiş, Müslüman denizciler tarafından geliştirilmiş ve açık denizde yön bulmak için kullanılmıştır. Üzerinde kuzey-güney yönünü gösteren bir mıknatıs iğnesi bulunur. Ayrıca denizcilerin yerlerini belirleme ve harita düzenleme amacıyla da kullanılmıştır. Avrupalılar pusulayı Müslümanlardan öğrenmişlerdir.
- İbrâhim el-Fezârî (?-806): Abbasi Dönemi’nin ilk resmi astronomlarındandır. Hintçe kitapları Arapça’ya çevirmiş ve ilk Arapça astronomi kitabını yazmıştır. Güneş yılı, yıldızların hareketleri ve namaz vakitleri üzerine çalışmış, güneş ve ay tutulmalarını önceden tahmin etmiştir.
- Usturlap: İlk olarak Fezârî tarafından icat edilmiştir. Gök cisimlerinin yüksekliğini hesaplamak için kullanılmıştır. Fezârî’nin usturlabı, gökyüzünü izlemenin yanı sıra zamanı ölçmek için de kullanılmıştır.
- Yakup İbn-i Tarık (?-796): Erken Abbasi Dönemi’nin önemli astronomlarındandır. Ayın ve yıldızların hareketlerini incelemiş, ay ve günleri hesaplamıştır.
- Fezârî ile birlikte Hintçe’den çevirdikleri Zicü’s-Sindhind (Kitabü’s-Sindhind) adlı eser, İslam dünyasında astronomi alanında uzun yıllar temel kaynak olmuştur. Ayrıca Terkîbü’l-eflak adlı bir astronomi kitabı da bulunmaktadır.
- Yakup İbn-i Tarık, çalışmalarında gezegenlerin hareketlerini ve güneş-ay tutulmalarının eğikliğini hassas jeodezik (yer ölçümleri) ölçümlerle hesaplamıştır.
ERKEN ABBASİ DÖNEMİ’NDE BİLİMSEL ÇALIŞMALAR – KİMYA
- Kimya ile ilgili ilk çalışmalar, Antik Yunan ve diğer kültürlere ait eserlerin Arapça’ya çevrilmesiyle başlamıştır.
- Modern anlamda kimya bilimi çalışmaları Müslüman bilim insanları ile başlamıştır. Câbir bin Hayyân ve Ebû Bekir er-Râzî, kimya biliminin gelişmesine öncülük etmişlerdir.
- Câbir bin Hayyân (721-815): Batı’da Geber olarak tanınır. Kimya biliminin deneysel gelişimine katkı sağlamış, dünyanın bilinen ilk kimya laboratuvarını kurmuştur. Önemli kimyasal maddelerin sentezini açıklamış ve onlara Arapça isimler vermiştir.
- Câbir bin Hayyân, bilimsel çalışmalarıyla maddeleri kesme, yakarak toz haline getirme ve kristalleştirme işlemleri yapan araçlar icat etmiştir. Ayrıca sıvılaştırma, damıtma, mumlama, saflaştırma, kavurma, eritme, dondurma gibi temel kimyasal işlemlerin tanımlarını yapmıştır.
ERKEN ABBASİ DÖNEMİ’NDE BİLİMSEL ÇALIŞMALAR – TIP
- Antik Yunan ve Hint tıp kitaplarının çevrilmesi ve İran’ın Cündişâpûr şehrindeki tıp okulundaki çalışmalar, tıp biliminin gelişimine katkı sağlamıştır.
- Ebû Bekir er-Râzî: İslam tıp biliminde öne çıkan ilk hekimdir. Hastaların yanında klinik dersi uygulamasını ilk başlatan bilim insanı olmuştur. Hayvan bağırsaklarından ameliyat ipliği yapmış ve göz bebeğinin ışığa tepkisini ilk fark eden bilim insanıdır.
- Ebû Bekir er-Râzî’nin et-Tıbbü’l-Mansûri (Kitabu’l Mansuri) adlı eseri ansiklopedik bir çalışmadır ve psikoloji ve anatomi konularını içerir.
- Râzî’nin Kitâbü’ş-Şükûk alâ Calinus (Calinus Üzerindeki Şüpheler) adlı eseri bir eleştiri kitabıdır. Râzî’ye göre Galen teorik hatalar yapmıştır.
- Râzî’nin önemli eserlerinden biri de El Havi (Tıbbın İçeriği) adlı 35 ciltlik eseridir. Bu eser, XVI. yüzyıla kadar Avrupa’nın önemli tıp merkezlerinde değerli bir kaynak olarak kullanılmıştır. Bir tıp ansiklopedisi olan bu kitapta Râzî, kendi dönemine kadar yaşamış tıp bilginlerinin hayatlarını, farklı kültürlerden müelliflerin görüşlerini ve kendi tecrübelerini yazmıştır.
ERKEN ABBASİ DÖNEMİ’NDE BİLİMSEL ÇALIŞMALAR – ECZACILIK
- İslam bilim tarihinde eczacılık ve botanik, tıp bilimi ile paralel gelişme göstermiştir. Botanik, İslam dünyasında “İlm-i Nebat (bitki bilimi)” olarak tanımlanmıştır.
- Bitkiler hakkındaki araştırmalarda Mezopotamya, Mısır, Antik Yunan, Hint, Bizans ve İranlı bilim insanlarının eserlerinden faydalanılmıştır. Hipokrates, Galen ve Dioscurides, bu alanda önemli bilim insanlarıdır.
- Erken Abbasiler Dönemi’nde eczacılık ve botanikle ilgili çeşitli kitaplar yazılmaya başlanmıştır. İlk eczane, Bağdat’ta Halife Mansur Dönemi’nde açılmıştır.
- Ed-Dînaverî (820-876): IX. yüzyılın önemli Müslüman bilim insanlarındandır. Botanik ve astronomi alanlarında çalışmıştır. Kitâb’ün-Nebât (Bitkiler Kitabı) adlı 8 ciltlik eseriyle tanınır. Bu eser, İslam botaniği konusunda önemli bir başvuru kitabı olmuştur.
- Bu dönemde tıp alanında faydalanılan önemli kitaplardan biri de aslen Kilikyalı (Adana) olan Dioscurides tarafından yazılan Materia Medica‘dır. Dioscurides bu eserinde gezdiği yerlerdeki bitkileri incelemiş ve hangi hastalıkların tedavisinde kullanılabileceğini belirtmiştir.
ERKEN ABBASİ DÖNEMİ’NDE FELSEFE
- Erken Abbasi Dönemi’nde çeviri faaliyetlerinin öncüsü Abdullah bin Mukaffa’dır.
- Felsefe tarihinin önemli filozoflarından Aristoteles’in (MÖ 384-322) mantık kitaplarının (Organon) Abdullah bin Mukaffa tarafından Arapça’ya çevrilmesi, İslam dünyasında felsefe çalışmalarının hızlanmasını sağlamıştır.
- Erken Abbasi Dönemi’nde el-Kindî ve Farabi gibi düşünürler, fikirleri ve eserleriyle İslam felsefesinin gelişmesinde etkili olmuşlardır.
- El-Kindî (801-866): Felsefeyi “İnsanın kendisini tanımasıdır. Felsefe sanatların sanatı, hikmetlerin hikmetidir.” şeklinde tanımlamıştır. İslam dünyasının ilk ve önemli filozofudur. Latince eserlerde “Alkindus” olarak geçer.
- Yunanca felsefe, matematik, astronomi ve tıp kitaplarının çevirisini yapmıştır. Çalışmaları sonrası bilim dünyasında kendisine “Arapların filozofu” unvanı verilmiştir.
- Farabi (871-950): Batı bilim dünyasında “Alfarabius” ve “Abunaser (Ebû Nasr)” olarak tanınır. İlk öğretmen Aristoteles’ten sonra kendisine “Muallimi Sani-İkinci Öğretmen” unvanı verilmiştir.
- Aristoteles mantığını İslam dünyasına tanıtan en önemli bilim insanıdır. Mantık, Farabi sayesinde bağımsız ve özgün bir alan haline gelmiştir. Farabi, mantık ilminin önce öğrenilmesi gereken bir ilim olduğunu söylemiştir.
- IX. yüzyıldan sonra mantık çalışmaları İslam dünyasında en parlak dönemini yaşamıştır.
- Farabi’nin Kitap fi İhsai’l-Ulum va’t-Tarif (Bilimlerin Sınıflandırılması ve Belirlenmesi Konusunda Kitap) adlı eserinde bilimlerin sınıflandırmasını yapmıştır.
- Farabi’ye göre bilimler beş ana bölüme ayrılır:
- Dil bilimi
- Mantık ilimi
- Öğretme ilimleri (matematik, geometri, astronomi, müzik vb.)
- Tabiat ve ilahiyat ilimleri
- Medeni ilimler (siyaset, ahlak, hukuk vb.)
Bir yanıt bırakın